“Breskt er best!”

Þegar kom að vali á mótorhjólum hjá Hilmari Lútherssyni var þetta oft viðurkvæðið, breskt er best! Hilmar lést í síðastliðinni viku og vegna áhuga afastelpu hans sem langar að sjá hjólin hans afa gegnum tíðina, ákvað ég að skrifa grein um þau helstu. Auðvitað verður sú grein aldrei tæmandi því mótorhjólin sem hann átti gegnum ævina voru yfir 100 talsins og mörg þeirra keypti hann ný, sérstaklega á árunum fyrir aldamót.

Fyrstu skellinöðruna sína keypti hann aðeins tólf ára gamall árið 1950 og fyrsta stóra mótorhjólið eignaðist hann vorið 1956 en það var Ariel 500. Hilmar var eins og alþjóð veit mikill áhugamaður um gömul mótorhjól og gerði þau upp í tugatali frá grunni.

Eins og áður sagði áttu bresku mótorhjólin hug hans Hilmars. Af einhverri einstakri gerð má segja að Hilmar hafi haft mest dálæti á Matchless G8L 1947 en hann gerði sex slík upp á ferlinum, það síðasta átti hann ennþá þegar hann lést.

Af BSA hjólum má nefna helst BSA Spitfire 1968 sem hann gerði upp og er nú í eigu Hjartar Jónassonar á Selfossi. Einnig gerði hann upp tvö BSA Thunderbolt og eitt BSA Lightning 1971 sem nú er í safni Höskuldar Kjartanssonar.

Triumph hjólin voru allnokkur, til dæmis tvö Bonneville frá 1972. Einnig gerði hann upp Trident frá 1972 sem endaði í Danmörku en líka Tiger 1972 sem að er í eigu vinar hans Halldórs Sigtryggssonar. Loks á Hjörtur Jónasson annað hjól sem Hilmar gerði upp en það er Triumph Trophy frá 1968.

Þau voru líka nokkur Ariel sem fóru í gegnum hendur Hilmars. Eitt það glæsilegasta er Ariel NH350 frá 1938 sem er nú í eigu Mótorhjólasafns Íslands. Safn Hermanns Ólafssonar í Stakkavík á glæsilegt Ariel 500 1945 eftir Hilmar og einnig gerði Hilmar upp Ariel 350 1939 sem hann seldi fyrir nokkrum árum til að fjármagna næstu uppgerð.

Af öðrum breskum tegundum sem hann gerði upp var Royal Enfield og er það hjól í Stakkavíkursafninu. Einnig gerði hann upp forláta Velocette MAC350 1936 sem nú er í eigu Njáls Gunnlaugssonar og AJS hjól frá 1945. Loks gerði hann upp forláta Norton Commando 850 sem Ingimundur Axelsson á í dag.

Af öðrum tegundum en breskum getum við líka tengt við Hilmar Lúthersson. Hann fann leyfar af gömlu Harley-Davidson 1931 og gerði upp að hálfu leyti áður en að hann seldi það. Einnig átti hann Harley-Davidson lögregluhjól frá 1972. Hann átti líka Moto Guzzi lögregluhjól frá 1971 og nokkrar gamlar Piaggio vespur. Loks átti hann og gerði upp nokkur japönsk hjól, eins og Kawasaki GPz900 1986 og Honda CD175 1975, nú í eigu frænda hans, Gunnlaugs Harðarsonar, Gaflara.

Síðast en ekki síst fóru margar skellinöðrur í endurnýjun lífdaga hjá Hilmari. Má þar nefna allavega tvö NSU Quickly frá sjötta áratugnum, Simson 1963 sem er stofustáss hjá undirrituðum, Tempo 1978, Puch 1963, Victoria 1960 og Kreidler 1954. Þegar Hilmar féll frá var hann að vinna í nokkrum eins og David 1956 og Monark 1963 sem undirritaður gaukaði að honum þegar Hilmar varð verkefnalaus í nokkra mánuði fyrir nokkru.

Bridgestone – fyrstu japönsku bifhjólin

Það er útbreiddur misskilningur að Honda merkið hafi verið fyrst af þeim sem komu frá Japan hér til lands. Hið rétta er að Rolf Johansen & Co. flutti inn Bridgestone skellinöðrur ári fyrr en Honda kom á markað. Bridgestone merkið var undirdeild hjólbarðafyrirtækisins og framleiddi mótorhjól frá 1952-1970. Hjólin þeirra þóttu fullkomin að gerð og voru þar af leiðandi í dýrari kantinun. Gerðin sem var seld hér kallaðist Super 7 og var fyrir ameríkumarkað og var meira að segja fáanleg með rafstarti.

Fyrsta auglýsingin fyrir Bridgestone hjólin birtist í Þjóðviljanum þann 31. Október 1961 og vikurnar á eftir komu margar auglýsingar í viðbót þar sem strákar eru hvattir til að kaupa sér „besta bifhjólið.“ Í grein í Vísi þann 23. Mars 1962 er sagt frá Bridgestone 7 sem þá er komin til landsins.

Þar er haft eftir Friðriki Theódórssyni hjá Rolf Johansen að hún sé fyrsta japanska skellinaðran sem er flutt til landsins. „Þú bara svissar á eins og í bíl og þrýstir á hnapp við bensíngjöfina í stýrinu, og ræsir vélina eins og í bíl. Það eru þrír gírar og þú skiptir með fætinum. Stellið er tvöfalt og þessi gerð er lúxusútgáfa en hámarkshraðinn er 70 km á klst.” Eftir að hafa grafið aðeins í skráningum og ljósmyndum er hægt að segja að allavega tvö svona hjól fóru á númer, þótt vitað sé að fjögur hjól komu í fyrstu og líklega einu sendingunni. Hin tvö voru með reiðhjólalagi og vindbrjótum og ekki er víst að þau hafi selst og hugsanlega verið send úr landi aftur.

R-880 er aðeins til á ljósmynd og er Moody Þórarinsson líklega fyrsti eigandi hjólsins. Hann selur Áskeli Agnarssyni í Keflavík hjólið sem á það í nokkur ár en ekki er vitað um hjólið eftir það. Áskell mundi vel eftir hjólinu þegar haft var samband við hann og sagði það hafa verið mjög gott hjól og vel búið. R-881 átti Guðmundur Jón Vilhjálmsson fyrst. Guðjón Jónsson, Hverfisgötu 50 átti það líka allt til 2. apríl 1966 en þá keypti Daníel Guðmundsson, Grundarstíg 19 hjólið. Halldór Waagfjörð mun einnig hafa pantað svona hjól sem koma aldrei og þurfti hann að fá innáborgun endurgreidda. Því miður er ekkert vitað meira um þessi hjól sem líklega er týnd og tröllum gefin, en gaman væri að heyra ef einhverjir vita meira um þessa gripi.

Íslensku mótorhjólin

Það hafa ekki margir lagt það á sig að smíða mótorhjól frá grunni hér á Íslandi. Til eru þó dæmi um það og í sumum tilfellum fóru mótorhjólin jafnvel á skrá. Til eru skráningarupplýsingar um tvö mótorhjól sem að Fálkinn hf smíðaði uppúr reiðhjólum og setti á skrá. Fyrra hjólið var með númerið R-55 og var sett á skrá í lok október 1951. Vélarnúmer þess var RF2363 og eigandinn hét Jón Jónsson, til heimilis að Nökkvavogi 36.

Ágúst Guðmundsson, sem er frændi hans og einnig býr í Nökkvavogi 36, gat staðfest að Jón hefði einmitt átt reiðhjól með hjálparvél. Baldur B. Bjarnason, pabbi Jóns í B. Racing, sagði að hjólið hefði verið með mótorinn fyrir ofan framdekkið. Því miður voru engar myndir af gripnum til í fjölskyldualbúmunum. Það seinna var hjól sem var með tegundarheitið BTC Fálkinn og kom með Fuchs mótor, en það var sett á skrá haustið 1953. Sá sem eignaðist síðan hjólið hét Þorbergur Skúlason og bjó á Laugavegi 53.

Davíð Hemstock átti mörg mótorhjól í kringum 1960 en hann tók sig til og smíðaði mótorhjól á sjöunda áratugnum. Mótorhjólið var á litlum dekkjum og með Sachs mótor og fékk nafnið Traðreiðin. Þegar Matthías Hemstock, sonur hans hafði náð aldri til að keyra hjólið var það endursmíðað kringum 1980 og notaði hann hjólið nokkuð þar sem þau bjuggu í Garðabænum til að fara til vinnu sinnar.. Kom fyrir að lögreglan hefði af honum afskipti á hjólinu en sendi hann jafnan heim á gripnum aftur. Traðreiðin er ennþá til í því ástandi sem það var um 1980.

Í Vísi birtist í nóvember 1975 grein um Þingeying sem smíðað hafði eigið mótorhjól. Kappinn heitir Eiður Jónsson frá Árteigi í Kinn, og gat staðfest í samtali að leyfar hjólsins væru enn til við Skjálfandafljót. Hjólið var með jeppahjólbarða og á bílfelgum en teinarnir voru úr steypustyrktarjárni. Mótorinn var frá Briggs & Stratton og skilaði aðeins 3 hestöflum og drifið út í afturdekk var í gegnum vatnskassareim. Eiður kvartaði líka yfir krafleysi í greininni og sagðist þurfa að fá sér stærri mótor. Eiður smíðaði sjálfur grindina en hjólið var ekki sett á skrá, heldur notað sem leiktæki kringum bæinn.

Mótorhjólainnflutningur fyrir 1920

Finna má upplýsingar í verslunarskýrslum um mótorhjólainnflutning allt frá árinu 1917 á Íslandi. Samkvæmt þeim er ekki að sjá að mótorhjól hafi verið flutt til landsins árið 1917 en einhver munu hafa komið fyrir það. Vitað er að hingað kom Wanderer mótorhjól árið 1913 og líklega tvö fleiri um miðjan annan áratuginn. Einnig var hér til einhjólungur sem festur var við reiðhjól til að drífa það áfram, en það kallast Öwa og var selt í Svíþjóð undir því merki þótt það hafi upphaflega komið frá Austurríki. Sá gripur er enn til hér í einkaeigu. Auk þess var hér til Indian mótorhjól frá því um 1914 en það var skráð í Reykjavík haustið 1921. Við það má bæta að nokkur af elstu mótorhjólunum sem hér voru, komu hingað notuð. Gott dæmi er Bradbury mótorhjólið sem að var 1913 árgerð en kemur í apríl árið 1920. Sama má segja um Cleveland mótorhjólið sem kemur síðsumars 1921.

Það hefur verið um 1918 sem að flest mótorhjólin byrja að koma af alvöru til landsins. Í Morgunblaðinu 9. Ágúst 1918 birtist grein á forsíðu blaðsins með yfirskriftinni Bifhjólin. Greinin hefst með þessum orðum: „Þeim fjölgar óðum í bænum og guð má vita hversu mörg þau verða orðin að ári liðnu, ef innflutningur heldur áfram.“ Við vitum að í lok ársins 1919 eru 35 mótorhjól skráð í Reykjavík og auk þeirra munu nokkur hafa verið skráð í Hafnarfirði og fyrir austan fjall. Árið 1918 eru samkvæmt verslunarskýrslum 21 mótorhjól flutt til landsins, og komu 20 frá Bandaríkjunum en aðeins eitt frá Danmörku. Einnig kom hingað sending með Gullfossi af hliðarvögnum eins og lesa má um í Morgunblaðinu 10. Júlí 1918.

Til eru eitt mótorhjól sem kom hingað árið 1918, en það er Indian Powerplus sem er í eigu greinarhöfundar og er elsta íslenska mótorhjólið. Þótt fyrst hafi verið talið að Henderson mótorhjólið sé elsta mótorhjólið á landinu er það ekki rétt þar sem að það er að öllum líkindum 1919 árgerð, en það hefur verið sagt bæði 1918 og 1919 árgerð í blaðagreinum. Hið sanna er að það er með Z í vélarnúmeri sem þýðir að það er 1919 árgerð. Það má sjá í því hluti sem að koma seint á árinu 1918, eins og plötuna í hjólmiðju afturhjólsins, stærri stimplar í mótor og fleira. Auk þess er enga Henderson auglýsingu er að finna í blöðum eða tímaritum árið 1918 og er það ekki auglýst fyrr en 26. September árið 1919 sem að fyrsta auglýsingin um Henderson mótorhjól birtist frá Espholin Co, í 41. tbl Íslendings.

Árið 1919 eru 20 mótorhjól flutt til landsins en nú bregður svo við að 14 þeirra eru bresk og aðeins sex frá Bandaríkjunum. Þau sex sem komu frá Bandaríkjunum voru Thor mótorhjól í eigu Kristins Einarssonar, Grettisgötu 1, eitt Harley-Davidson mótorhjól í eigu Geirs H Zoega kaupmanns og fjögur Indian mótorhjól. Þau voru í eigu Carls Ólafssonar ljósmyndara, Halldórs Eiríkssonar kaupmanns, Gústafs Carlson, Grettisgötu 53 og Haralds Rasmussen, Laugavegi 38. Hjólin frá Bretlandi hafa eflaust langflest verið af BSA gerð en eitt þeirra var þó svokallað Mead Flyer sem skráð er hér sumarið 1919.

Amerísk herhjól af ýmsum uppruna

Á dögunum rakst ég á mynd á facebooksíðunni Hafnarfjörður og Hafnfirðingar. Á myndinni sem tekin er árið 1943 sést í framendann á Harley-Davidson mótorhjóli sem er af svokallaðri WLC gerð. Það sem er sérstakt við myndina er að hjólið er af gerð sem smíðuð var sérstaklega fyrir kanadíska herinn og kallast WLC. Slík hjól voru aðeins framleidd frá því síðla árs 1941 og fram til 1944 og voru aðallega af 1942 og 1943 árgerð. Aðalmyndefni myndarinnar er Sæmundur Gunnarsson á reiðhjóli sem hann fékk í fermingjargjöf árið 1943 svo að hjólið hefur komið hingað til lands 1942 að öllum líkindum.

Ekki eru til margar myndir af Harley-Davidson herhjólum hér á landi en sjá má allavega tvö saman á nokkrum myndum, auk þess sem að til er mynd með sjö Harley-Davidson hjólum fyrir framan hús Sanitas í Vesturbænum og gæti eitt þeirra verið af Kanadagerð. Vitað er að fyrstu lögregluhjólin sem hingað komu í stríðinu voru U-Módel og komu beint frá New York, en einnig notaði lögreglan tvö til þrjú WL hjól og hefur eitt þeirra varðveist fram á þennan dag.

WLC hjólið er sömu gerðar og WLA í grunnatriðum en er samt öðruvísi að mörgu leyti. Fram-og afturdekk eru eins og má skipta þeim fram og til baka. Frambremsan er sömu gerðar og á „Big Twin“ og ljósabúnaður er talsvert öðruvísi. Bensíngjöfin er vinstra megin og kveikjuflýtirinn hægra megin og bensín- og olíuleiðslur eru úr gúmmí. Auka kúplingshandfang er í stýri til viðbótar við fótkúplinguna.