Author: njall

Norton mótorhjól voru kannski ekki algengustu bresku mótorhjólin hérlendis en í skráningum finnast vel innan við tugur slíkra hjóla frá því fyrir stríð. Meira virðist þó hafa komið af slíkum hjólum í stríðinu til landsins með sjómönnum og eflaust hafa einhver fyrirstríðshjólin komið þannig til landsins. Ekkert umboð var rekið fyrir Norton mótorhjólin en þau voru síðar seld hjá Fálkanum á seinni hluta aldarinnar.

Norton er einna helst þekkt fyrir 500 rsm hjólið sem þótti bæði öflugt og áreiðanlegt, en það kom fram í ýmsum gerðum Norton mótorhjóla. Rekja má sögu  500 rsm eins strokks vélarinnar í Norton hjólunum til 1911 þegar 490 rsm hjól með 79 mm bori og 100 mm slagi keppti í Isle of Man Senior Class. Nákvæmlega þessi hlutföll mundu haldast óbreytt í meira en hálfa öld eða allt þar til árið 1963 þegar síðasta eins strokks 500 hjólið var framleitt hjá Norton.

Þótt að Norton hjólið hafi ekki unnið nein verðlaun fyrsta árið var reynslan notuð til endurbóta, en hönnuðurinn og keppandinn James Norton, betrumbætti vélina og tók þátt í Brooklands keppninni árið 1912 sem hann vann, ásamt því að setja þrjú heimsmet. Þess vegna kom Norton BS á markað árið 1913 en það stóð fyrir Brookland Special og gat það hjól keyrt sporöskjuna á Brookland með meðalhraðanum 115 km á klst. Eftir fyrri heimsstyrjöldina kom Norton 500 hjólið með þriggja gíra Sturmay-Archer gírkassa ásamt keðjudrifi. Norton hjólið fékk 16H nafnið árið 1921 þegar James Norton kynnti 500 mótorinn í breyttri og lægri grind, en H stóð einfaldlega fyrir Home. Einnig var hægt að kaupa 500 hjólið i annarri grind með meiri veghæð en það var kallað 17C þar sem C stóð fyrir Colonies eða nýlendur.

Í framhaldi kreppunnar miklu árið 1929 varð Bretum fljótt ljóst að það stefndi í aðra heimsstyrjöld og þess vegna fór hermálaráðuneytið að undirbúa það, meðal annars með því að gera samninga um framleiðslu á mótorhjólum. Þar sem að Norton hafði orð á sér fyrir áreiðanleika var haft samband við Norton og beðið um hjól frá þeim í prófanir.

Í stað þess að koma með nýustu útgáfurnar fór Norton þá leið að velja 16H hjólið með síðuventla mótor og breytti grindinni fyrir meiri veghæð. Einnig var framgafflinum breytt og settir sterkari gormar í hann og hjólið fékk grófari fótstig, farangursgrind, hraðamæli og rafmagnsflautu ásamt stærri og sterkari afturstandara. Skemmst er frá að segja að Norton hjólið kom best út í samanburði við hjól eins og BSA, Matchless, Triumph og Royal Enfiled meðal annars.

Árið 1936 var Norton þegar búið að afhenda 900 WD 16 H mótorhjól en WD stendur fyrir War Department. Norton hjólin voru þau algengustu meðal breska hersins í stríðinu og alls framleidd í hátt í 100.000 eintökum.

Eins og annars staðar var Norton algengasta herhjólið á Íslandi í stríðinu. Hingað komu reyndar fyrst BSA hjól á hernámsdaginn en með tilkomu 47 herfylkisins og herlögreglusveitar sem var búin Norton hjólum fjölgaði þeim mikið hér. Engar tölur yfir fjölda þeirra hafa fundist en samkvæmt ljósmyndasafni ritstjóra fornhjol.is má finna 35 stykki Norton WD 16H á ljósmyndum.

Það er alltaf gaman að rekast á gamla „vini“ eins og Maico M250B mótorhjólið sem ég sá hjá honum Alexander Ólafssyni á dögunum. Sumarið 1973 komu hingað tveir þjóðverjar á tveimur gömlum hermótorhjólum með það fyrir augum að aka á þeim yfir hálendi Íslands. Þessir ungu menn hétu Dieter Kizele og Georg Johna og höfðu þeir safnað fyrir hjólunum í eitt og hálft ár. Hjólin voru gömul hermótorhjól af Maico gerð, einnig kölluð Blizzard, með 250 rsm tvígengisvélum og fjögurra gíra kassa. Þeir keyptu þau á 100 mörk stykkið og þurftu talsvert að dytta að þeim áður en þeir komu hingað.

Hjólin urðu eftir á Íslandi eftir för þeirra hingað og Grímur Jónsson járnsmiður keypti bæði hjólin. Átti hann þau fram til 1992 þegar Magnús Axelsson kaupir þau bæði af honum. Þegar stóra afmælissýning Snigla var haldin í Laugardalshöll 1994 fékk ritstjóri fornhjol.is bæði hjólin lánuð á sýninguna. Magnús selur seinna bæði hjólin og allavega annað þeirra Ólafi Hafsteinssyni. Nýlega rakst ég á annað þeirra hjá Alexander Ólafssyni í Hafnarfirði, en sonur hans Ellert keypti það af Ólafi. Þar hefur hjólið verið geymt lengi eða í hjartnær 20 ár, en ekki er vitað hvað varð af hinu hjólinu. Gaman væri ef að einhver getur bent okkur á hvar það skyldi niður komið og hvort það sé upprunalegt ennþá eins og hjól Alexanders og Ellerts.

Þegar ég skrifaði bókina um 100 ára sögu mótorhjólsins á Íslandi rakti ég aðeins sögu Georg og Dieter, enda var birt grein um þessa ferð þeirra í Morgunblaðinu 15. júlí 1973. Tókst mér meira að segja að hafa uppi á ættingjum þeirra og ræddi í síma við son Georg Johna, sem sagði mér að þeir væru báðir látnir, en þeim þætti mjög merkilegt að þeir væru að fara að birtast í bók á Íslandi. Hér fyrir neðan má lesa greinina úr Morgunblaðinu í heild sinni.

Yfir hálendið á eldgömlum hermóturhjólum

Fjórir ungir Þjóðverjar eru nýkomnir til Reykjavikur eftir næsta ævintýralega ferð um Island. Þeir ferðuðust um á eldgömlum hermótorhjólum sem þeir keyptu fyrir lítinn pening í sínu heimalandi og þeir voru m. a. fyrstu sumargestirnir sem komu að Hveravöllum í ár. Þeir Dieter Kizele og Georg Johna komu hingað í þeim fasta ásetningi að fara á mótorhjólum yfir hálendið og á leiðinni hiittu þeir tvo landa sína, Frank Backmann og Hans Jurgen Bunson sem voru á ferð á jafnvel enn fornfálegra farartæki en þeir sjálfir. Þeir Frank og Hans Jurgen höfðu ekki gert neina ferðaáætlun, en ákváðu að slást í för með þeim félögum og það á 14 ára gamalli Vespu sem þeir höfðu keypt fyrir 18 mörk.

Dieter Kizele var mestur enskumaðurinn í hópnum og hafði því orð fyrir þeim: “Við Georg ákváðum að fara í þessa ferð mest vegna þess að þetta er dálítið óvenjulegur íerðamáti og við vildum fara þær leiðir sem við þyrftum ekki að deila með túristahópum. Áhugann á Islandi fengum við frá vini okkar Halldóri Gíslasyni, sem við kynntumst þegar hann var við nám í Stuttgart. Halldór hlýtur að vera góður Islendingur þvi hann lýsti landi og þjóð svo fagurlega að við ákváðum að við YRÐUM einhvem veginn að heimsækja Ísland. Það eina sem mælti á móti því að við gerðum það var fjárskortur svo við byrjuðum á að bæta úr því. Við lögðum fyrir tvö mörk á dag í Íslandsferðarsjóð og hreyfðum þann sjóð ekki einu sinni í neyðartilvikum. Söfnunin tók eina átján mánuði en þeim tíma var vel varið því þá lágum við yfiir bókum og kortum og öllum þeim upplýsingum sem við gáturn orðið okkur úti um, um land og þjóð. Við komum því vel undirbúnir. Á söfnunartímanum svipuðumst við einnig um eftir heppilegum farkostum og það varð úr að við keyptum tvö 13 ára gömul mótorhjól af hernum, fyrir 100 mörk stykkið. Þau þurftu auðvitað töluverðrar viðgerðar við, en voru samt komin í gott stand þegar upp var lagt, enda lentum við aldrei í neinum vandræðum með þau.”

“Nú, svo rættist draumurinn loksins og við stóðum himinlifandi á hafnarbakkanum I Reykjavík. Líklega var mesta hættan á leiðinni sú að við keyrðum út af veginum, þvi landið ykkar er svo stórbrotið og fallegt að við vorum sifellt skimandi í kringum okkur. Við fórum Þingvallahring inn og að Gullfossi og Geysi og það var eins og að sjá gamla vini, þvi við vorum búnir að lesa um þetta, ekki sízt sögu Þingvalla. Mér er óhætt að fullyrða að maður nýtur þess helmingi betur að ferðast um ókunnugt land ef maður hefur kynnt sér það vel áður með bókum og kortum. Nú, við keyrðum svo inn Haukadalinn og komum brátt að fyrsta alvarlega vegartálmanum, Sandá. Okkur leizt satt að segja ekkert á hana til að byrja með. Þar hittum við fyrir þá Frank og Hans Jurgen en þeir ætluðu þá að snúa við þvi þeir þorðu ekki í ána. Okkur var iila við að gefast upp við svo búið og það varð úr að við svömliuðum yfir. Heldur var það óburðugur hópur sem náði bakkanum hinum megin, því við urðum að hálf draga mótorhjólin og allt draslið yfir og vorum rennandi blautir og hraktir þegar yfir kom. Það var nú líka óneitanlega nokkur óhugur í okkur meðan á bjástrinu stóð þvi áin var ansi straumhörð. Jæja, við héldum nú samt áfram eins og leið lá norður með Langjökli og þar til við komum að Hveravöllum. Það var ekki neinn lúxusvegur á þessari leið, en þótt við hossuðumst heill ósköp gekk þetta nokkuð greiðlega. Á Hveravöllum var okkur forkurnnarvel tekið og þar sem við vorum blautir, kaldir og hraktir vorum við fegnir að komast i skála Ferðafélagsins. Þeir eru mikiil guðsblessun fyrir ferðamenn þessir skálar.”

“Eftir að hafa hvílt okkur þarna héldum við áfram í norðurátt og að Varmahlíð og þaðan til Akureyrar. Eftir það fórum við eftir þjóðvegum í austurátt, til Mývatns, Egilsstaða, niður til Breiðdalsvikur og með ströndinni til Hafnar í Hornafirði. Við höfðum nokkrar áhyggjur af Breiðamerkursandi, en það reyndist óþarfi. Skeiðará var okkur að vísu gersamlega ófær, en við vorum ferjaðir yfir hana og þar eftir gekk allt eins og i sögu. Það eru komnar ágætar brýr á aðrar ár og við gátum farið nokkuð greitt yfir þótt við stönzuðum oft til að skoða okkur um. Nú, svo var draumurinn búinn og við vorum aftur komnir til Reykjavíkur. Það er kanmski ekki rétt að segja að draumurinn hafi ver ið búinn því við eigum áreiðanlega eftir að dreyma um þessa ferð og tala um hana, rifja upp það sem gerðist. Þetta hefur verið óglevmanlegt ævintýr. Það er kannski eigingjarnt, en ég vildi óska þess að Ísland yrði aldrei fjölfarið ferðamannaland. Ykkar ósnortna náttúra er svo dásamleg að það ætti eiginlega að geyma hana handa þeim sem vilja leggja eitthvað á sig til að sjá hana. Og ég get ekki skilið við þetta án þess að minnast á fólkið sem var í einu orði sagt dásamlegt. Það var sama hvar við komum okkum var tekið af vinsemd og hjálpfýsi sem ég efast um að fyrirfinnist annars staðar. Ísland mun héðan í frá verða okkur sem hilling eða fagur draumur.”

Maico var stofnað af tveimur bræðrum, Otto og William Maisch og byrjaði að framleiða reiðhjól árið 1926 en fyrsta mótorhjól merkisins kom árið 1934 og var 98 rsm. Stærra 118 rsm hjól fylgdi í kjölfarið en stríðið kom í veg fyrir frekar framleiðslu allt til ársins 1947, þegar fyrsta fullhannaða Maico hjólið kom með eigin vél. Það hét M125 og fljótlega kom M200 og bæði hjólin urðu vinsæl í Þýskalandi. Á sjötta áratugnum fjölgaði hjólum frá Maico og má þar nefna Maico Taifun, Maico Mobil sem var yfirbyggt og Maicoletta sem var með skúterlagi. Sala minnkaði þegar fór að líða á áratuginn en það sem bjargaði Maico gegnum þá kreppur var samningur við Vestur-þýska herinn, sem keypti 10.000 eintök af M250B byggt á Blizzard hjólinu. Sá samningur gerði meira en það og kom fótunum undir Maico sem framleiðanda torfærumótorhjóla, en Maico var eitt þekktasta merkið í heimi torfæruhjóla á áttunda áratugnum.

Syðst á Sjálandi, nánar tiltekið strax til vinstri eftir brúnna yfir Farö er staðsett merkilegt mótorhjólasafn í bænum Stubbeköbing. Safnið er tilkomið vegna söfnunar eins manns, Erik Nielsen að nafni sem safnaði mótorhjólum í kringum 1970. Hann ákvað árið 1976 að gefa bænum sínum safnið sem að lagði til hentugt húsnæði og loforð um að það yrðio þar um aldur og ævi. Árið 1983 var safnið stækkað til að bæta við útvarpssafni Benny Ahlburg og má þar meðal annars finna fyrsta hátalarann í heiminum, en það er önnur saga.

Um 170 mótorhjól er að finna á safninu en auk þeirra á safnið fjölda hjóla sem eru í endurgerð af sjálfboðaliðum, og gerð eru upp á öðrum stað í bænum. Alls á safni um 230 mótorhjól en auk þeirra á það 60 mótorhjólavélar sem eru flestar til sýnis á safninu. Loks eru 25 skellinöðrur einnig til sýnis. Af þeim 170 mótorhjólum sem eru til sýnis eru 11 mótorhjól sem framleidd voru í Danmörku. Við skulum skoða nokkur þeirra.

Það er ekki fyrir hvern sem er að gera upp fornhjól, hvað þá að kaupa eitt slíkt. Verð á fornhjólum hefur farið ört hækkandi undanfarin ár og einnig hefur verð varahluta hækkað samkvæmt því. Nú er svo komið að tengdir hlutir eins og gömul verkfæri, bensíndælur eða jafnvel olíubrúsar fara á óheyrilegar upphæðir og sýnist sitt hverjum. Um ástæður þess eru margar kenningar en líkleg ástæða er sú að sumir eiga meira af peningum en aðrir og eru tilbúnir að borga yfirverð fyrir eitthvað á uppboði sem fara myndi vel í sýningarskúr (Mancave) viðkomandi. Gott dæmi um slíkt er beyglaður olíbrúsi frá miðjum öðrum áratug síðustu aldar sem fór á rúma 18 þúsund dollara fyrir skömmu. Á brúsanum var mynd af 1915 árgerð Henderson sem eflaust hafði sitt að segja um verðið.

Það er kannski ekki úr vegi að skoða verðmæti mótorhjóla sem hafa verið til hérlendis og jafnvel eru til ennþá. Byrjum á nokkrum mótorhjólum frá upphafi mótorhjólaaldar á Íslandi. Greinarhöfundur á Indian Powerplus verkefni sem verið er að safna íhlutum í smán saman. Síðast þegar slíkt hjól var selt á Mecum uppboði fór það á 38.750 dollara eða 5,3 milljónir króna. The Motorcycle and Railroad Museum of Wisconsins gefur út biblíu á hvert sem inniheldur áætlað verðmæti mótorhjóla, en það er eitt virtasta ritið á þeim vettvangi. Þar er gott upprunalegt eintak af Indian Powerplus 1918 metið á 60 þúsund dollara eða 8,2 milljónir króna. Á Mótorhjólasafninu er varðveitt Henderson mótorhjól sem að Grímur Jónsson járnsmiður gerði upp frá grunni. Algengt er að slík hjól fari á 80-90 þúsund dollara eða 11-12 milljónir króna.

Greinarhöfundur á sjaldgæft Harley-Davidson Model BA frá 1929 sem verið er að gera upp, en slík hjól voru nokkuð sjaldgæf og fyrstu hjól Harley-Davidson til að vera seld með toppventlamótor. Aðeins 199 voru framleidd það árið og geta þau farið á 35 þúsund dollara ef þau kæmu á sölu samkvæmt biblíunni. Í íslenskum krónum gerir það tæpar fimm milljónir króna.

Vinsæl fornhjól hérlendis eru hjól eins og Honda CB 750 og CBX 1047. Svokölluð „Sandcast“ útgáfa 1969 árgerðar sem er fyrsta árgerð CB 750 kostar þar 40 þúsund dollara eða 5,5 milljónir króna. Honda CBX 1000 1979 er metið á 23 þúsund dollara en það er 3,2 milljónir króna en nokkuð er til af slíkum hjólum hérlendis. Dæmi um hjól sem hafa hækkað mikið í verði að undaförnu eru elstu gerðir Kawasaki ofurhjólanna. Tvígengishjólið H2 750 kom á markað árið 1972 og voru 23.570 eintök framleidd það árið. Slíkt hjól er metið á 18 þúsund dollara í dag eða 2,5 milljónir króna. Kawasaki Z1 900 kom ári einna og þau fara á 30 þúsund dollara sem gerir 4,1 milljón króna. Það er sama verð og BSA Gold Star 500 geta farið á svo óhætt er að segja að þau séu nokkuð eftirsótt. Meira að segja fyrstu árgerðir Suzuki GSX-R 1100 frá 1986 fara á 10.000 dollara eða 1.370.000 kr. og sama má segja um fyrstu árgerð vatnskælda 750 hjólsins frá 1993.

Miðað við hvað fornhjól og hlutir þeim tengdir fara fyrir háar upphæðir má segja að peningunum er vel varið í slíka hluti og þeir ávaxti sig vel. Það er þó ekki einfalt mál að selja hérlendis þar sem markaðurinn er smár og hætt við að einhverjir freistist til að selja úr landi, sem er synd fyrir okkar litla land.

Þeir sem hafa fylgst með greinum sem ég hef verið að birta á þessari síðu muna kannski eftir ryðgaðri grind sem ég fjallaði um fyrir nokkru og hékk uppá húsvegg á gömlu húsi á Ísafirði. Hjólið sem grindin tilheyrði hét Gillet Herstal og bar númerið Í-59, en það var í eigu Kjartans Stefánssonar á Flateyri. Svo skemmtilega vill til að grindin fannst einmitt í ruslahaug á Flateyri.

Björgmundur Örn Guðmundsson birti fyrir nokkrum dögum á Facebook mynd af afa sínum á gömlu mótorhjóli, og eftir samtal við hann og bróðir hans Bernharð kom í ljós önnur og skýrari mynd af hjólinu. Þar sést vel að númerið er Í-59 og er þar Gillet Herstal hjólið lifandi komið, enda passaði vel að Kjartan var vinur afa þeirra. Við birtum hér þessar myndir til að setja punktinn yfir i-ið ef svo má segja.

Gillet Herstal hjólin voru talin mjög góð eins og önnur belgísk hjól eins og FN og Sarolea. Framleiðsla þeirra hófst 1919 og náði til 1959 og voru á þriðja áratug tuttugustu aldar vinsæl keppnishjól. Setti René Milhoux meðal annars nokkur hraðamet á slíklu hjóli. Óbreytt Sport hjól var með 500 rsm toppventla mótor sem skilaði 20 hestöflum sem þótti gott. Við vitum að árið 1928 breytti Gillet Herstal grindinni fyrir söðultank svo að hjólið var allavega yngra en það. Hjólið er líklega flutt inn til Reykjavíkur sumarið 1939 og var með vélarnúmerið 35206 og fékk fyrst skráningarnúmerið R-1118 og er sagt 1931 árgerð. Þarna höfum við það, staðfestingu á að allavega eitt Gillet Herstal Sport hafi komið hingað til lands og leyfar af því séu ennþá til.

Fyrstu hugmyndir um póstburð á mótorhjólum birtust í Íslending árið 1916, en þar segir: „Þá gæti einn maður í bifreið (eða á mótorhjóli með tveimur sætum) flutt póst um alt Faxa- flóaláglendið á einum degi.” Ekki varð af þeim áformum strax og póstburður á mótorhjólum var ekki stundaður hér fyrr en af hermönnum Breta í seinni heimsstyrjöldinni. Fyrstu heimildir um mótorhjól í eigu Landssíma Íslands munu verða þær að það voru allavega tvö BSA af 1948 árgerð skráð á Landsímann. Báru þau númerin R-1131 og R-1136. Voru þau notuð til að flýta fyrir skeytasendingum í Reykjavík. Sérstakir póstsendlar voru þá við störf og unnu nokkrir þeirra á bifhjólum að fara með símskeyti út um allan bæ.

Næstu mótorhjól Landssímans virðast hafa verið keypt árið 1951 en þá eru þrjú slík skráð á Landssíma Íslands með númerin R-1114, R-118 og R-1124. Vélarnúmer R-1114 er ekki skráð en R-1118 var með vélarnúmerið 9001NA og flutt inn 9. ágúst 1951 nýtt frá Englandi. Triumph mótorhjól með vélarnúmer 101NA til 15808NA eru öll af 1951 árgerð og þá annað hvort 500 eða 650 rúmsentimetra. R-1124 var með vélarnúmerið 9225NA svo það hefur einnig verið 1951 árgerð. Þegar farið er að skoða nákvæmlega hvernig Triumph 1951 út frá myndum sem til eru af gripunum kemur í ljós að um svokallað 6T Blackbird mótorhjól er að ræða, en þau áttu aðeins að fara á Ameríkumarkað. Eru þau auðþekkjanleg á svörtum litnum, með svörtum framdempurum.

Triumph mótorhjólið R-1124 er skráð á Landsíma Íslands árið 1951 og er í eigu fyrirtækisins til 1958 er það er sett á númerið R-3524. Það er skráð 1959 á Ritsíma Íslands í Landssímahúsinu og árið 1961 er það skráð á Egil Óskarsson, Nesvegi 12. Baldur Bjarnason, Nökkvavogi 36 er skráður fyrir því árið 1962 og Jens B. Guðmundsson, Bústaðahverfi 8 er skráður fyrir því 1964-66 er það er lagt niður sem ónýtt.

Póstur og Sími mun hafa notað vespur en þann 26 september 1962 birtist frétt í blaðinu Mynd um stuld á Vespu frá Pósti og Síma. Þar eru þeir sem hafa orðið gráu vespunnar R-3922 varir síðan um helgi, að láta rannsóknarlögregluna vita. Landssíminn fékk sér svo aftur ný BSA mótorhjól af 1954 og 1955 árgerð, sem báru númerin R-3917 og R-3946. R-3917 var með vélarnúmerið BM 21-3355. M-21 var með 600 rsm síðuventlamótor. Þau voru upphaflega notuð í stríðinu en framleiðsla á M-21 stóð alveg til 1958. R-3917 var einnig selt Agli Óskarssyni, Nesvegi 12 þann 21. nóvember 1961 en ekki er vitað hvað af því varð eftir það. R-3946 var selt Júlíusi Ingvarssyni, Fossvogsbletti 30 þann 13. maí 1964.

Loks eru nokkur BSA mótorhjól og 3 stykki Vespur auglýst í fjölmiðlum til sölu nokkrum sinnum í apríl 1964 en notkun mótorhjóla við póstburð og skeytasendingar virðist því hætta um miðjan sjöunda áratuginn. Kannski hafði þessi frétt sem birtist þann 4. Janúar 1964 í dagblaðinu Vísi sín áhrif:

“Stolna mótorhjólið fannst í porti lögreglunnar”

Geysiumfangsmikil leit var gerð fyrir nokkru að mótorhjóli í ríkiseign, nánar Landssímans. Mótorhjólið hvarf eitt kvöldið og fannst ekki þrátt fyrir leit og greinargóðar lýsingar dagblaðanna á gripnum. Það bar svo við að nýliði í lögreglunni, gæddur þefvísi og eftirtekt hins unga manns, tók eftir mótorhjóli, sem hafði verið lagt upp við skilti í porti lögreglustöðvarinnar sem kvað svo á, að „bannað væri að leggja hjólum í portinu”. Í Ijós kom að þar var mótorhjól Landssímans. Nú kom einnig í ljós að starfsmaður á Landssímastöðinni hafði „rétt skotizt” á nöðrunni i kaffi á veitingahús við hlið lögreglustöðvarinnar, en steingleymt að loknum veitingum að hann hafði komið á reiðskjótanum og kom honum ekki í hug eftir þetta að hann hafði tekið reiðskjótann án fengins leyfis!

Árið er 1913 og ungur bókari frá Uxbridge í London er um það bil að fara um borð í skip á leiðinni til Íslands. Það sem er sérstakt við þetta ferðalag hans er að með í för er Rover mótorhjólið hans sem hann hyggst nota til ferðalags um eyjuna. Stefnan var sett á að sjá hvort hægt væri að þvera hana og kanna vegi fyrir aðra sem gætu haft áhuga á að gera slíkt hið sama, enda skrifaði L. W. Spencer fyrir tímarit sem kallaðist Motorcycling. Hann hafði unnið sér til nokkurrar frægðar í Englandi að verða fyrstur á mótorhjóli uppá nokkra fjallstoppa eins og Snowden, ásamt því að keppa á Morgan þríhjóla kappakstursbílum.

Það var fyrir tilviljun að undirritaður frétti af greininni um þessa för við lestur gamalla dagblaða á timarit.is. Í Vísi þann 2. September 1955 er fjallað um að 1913 hafi Englendingur ætlað yfir Ísland á bifhjóli og er sagt frá því með skemmtilegum hætti hvernig eintak af blaðinu komst hingað til lands. Sem betur fer fyrir undirritaðan var tilgreint í hvaða tölublaði greinin birtist og hófst því leitin um víðfeðmar lendur veraldarvefsins. Leitin tók tvö ár og hafðist að lokum að hafa uppi á henni, og birtist ferðasagan í fjórum tölublöðum alls rúmar 20 síður með fjölda mynda. Spencer lýsir þar för sinni á Þingvelli, ferð austur fyrir fjall yfir Hellisheiði og upp að rótum Heklu, ásamt fleiri ferðum að Reykjafossi og Keflavík, alls um 500 enskar mílur. Við drepum hér niður í frásögn hans að því þegar hann kemur til Þingvalla í fyrsta skiptið.

„Þegar ég kom aftur að Geithálsi, beygði ég skarpt til hægri á veginn til Þingvalla, sem lá yfir breiða hásléttu sem náði á tímabili 1.110 feta hæð. Bráðum fór vegurinn að lækka aftur þar til að Þingvallvatn, drottning íslenskra vatna, kom í ljós. Það var mjög fallegt í sólskini síðdegisins og blár himininn endurspeglaðist í glitrandi yfirborðinu. Langt fyrir aftan mátti sjá snævi þakta fjallstoppa og fjarlæga jökla og meðal þeirra hið fræga fjall Heklu.Undur landslagsins létu mig gleyma mér um stund en skyndilega leit út fyrir að vegurinn lægi fram af djúpri gjá en sem betur fer beygði hann til vinstri niður skarð sem kallast Almannagjá. Þetta var inngangurinn til Þingvalla. Við enda skarðsins gat ég séð láglendið breiða úr sér.“

Spencer lýsir á skemmtilegan hátt hvernig barningur það var að ferðast um landið á misgóðum reiðvegum þess tíma, en það er í of löngu máli til að gera því skil hér. Þess í stað verður ferðasagan birt í nokkrum köflum á heimasíðu sem undirritaður heldur úti um gömul mótorhjól á Íslandi á slóðinni fornhjol.is. Spencer mun hafa heimsótt fleiri lönd á mótorhjóli eins og Noreg og mun hann hafa skrifað bók um þá ferðasögu, en leit að henni hefur ekki borði árangur ennþá. Spencer bauð sig fram til þjónustu í mótordeild breska hersins í fyrri heimstyrjöldinni. Þar lét hann lífið í sendiferð, líklega á mótorhjóli sínu, þegar leyniskytta hæfði hann í höfuðið í október 1914.

Hjólið þótti vel heppnað enda var það með 3,5 hestafla mótor í miðri, demantslaga grind og að framan var tvískiptur gaffall með gormum að framan. Fyrsta Rover hjólið var með úðablöndungi og vélknúnum ventlum og góð smíði hjólisins tryggði góðar móttökur enda seldust yfir 1.000 Rover mótorhjól árið 1904. Ári seinna hætti þó Rover framleiðslu mótorhjóla í nokkur ár til að einbeita sér að framleiðslu reiðhjóla, enda varð sölufall á mótorhjólum um þetta leyti vegna tilrauna annarra framleiðenda sem þóttu ekkert sérlega vel heppnaðar. Árið 1910 var svo mótorhjólaframleiðslan sett aftur í gang og John Greenwood sem seinna hannaði fyrir Sunbeam, fenginn til að koma með endurbætta útgáfu 3,5 hestafla hjólsins með Bosch kveikju og Brown & Barlow blöndungi. Hjólið kom með Druid framgaffli og var kynnt á Olympia sýningunni árið 1910 og seldust 500 eintök af því hjóli 1910-11. Það var á slíku hjóli sem L. W. Spencer kom á til Íslands árið 1913.

Segja má að áhugi minn á gömlum mótorhjólum og söfnun heimilda um þau hafi kviknað þegar ég skoðaði nokkrar myndir sem að Hilmar Lúthersson Snigill #1 hafði komið með til varðveislu í Sniglaheimilinu 1993. Myndirnar voru af tveimur mótorhjólum, Ariel 1930 og Harley-Davidson 1929 sem bar númerið R-1130. Myndirnar sýndu hjólin á slæmum malarvegi og lýstu vel þeim barningi sem að hjólafólk þess tíma lifði við. Var mér sagt að vegurinn væri gamall þjóðvegur á Höfðabrekkuheiði, ekki langt frá Vík í Mýrdal. Myndirnar heilluðu mig upp úr skónum og ég komst að því að á Harley-Davidson hjólinu sæti Loftur Ámundason járnsmiður.

Árið 1992 fór ég í Vík ásamt tveimur félögum mínum að skoða gömul Harley mótorhjól sem að eldri maður átti þar inní skúr. Annars vegar var þar V2 hjól sem líklegast var af WL gerð frá 1945 og svo eldra 1929 hjól með öðrum en upphaflegum mótor. Maðurinn sem átti hjólin hét Guðmundur Guðlaugsson og segir sagan að hjólið hafði gengið manna í millum þarna í sveitinni í nokkurn tíma. Guðmundur hafi fengið að hirða hjólið þegar stóð til að henda því og í stað þess að laga mótorinn hafi hann sett í það eins strokks mótor úr 1927 árgerð af Harley-Davidson hjóli. Vitað er hvaðan það hjól kemur og munum við fjalla betur um sögu þess á næstunni.

Ekki segir svo sem meira af þessari ferð annað en að ég tók nokkrar myndir af hjólunum ásamt Panther mótorhjóli í öðrum skúr, en það hjól er nú í uppgerð. Vitneskjan af þessum Harley hjólum var þó alltaf til staðar og ég frétti seinna að ættingjar Guðmundar hefðu eignast hjólin eftir fráfall hans. Í sambandi við bókaskrif mín um sögu Harley-Davidson mótorhjóla á Íslandi setti ég mig í samband við núverandi eigendur og komst ég þá að því að eldra hjólið gæti verið til sölu. Góðir hlutir gerast hægt og eftir að hafa verið í sambandi við eigandann í næstum tvö ár var komið að því að kaupa gripinn.

Ákveðið var að drífa sig í Vík eftir hádegi á þriðjudegi þar sem að ég þurfti að fara erlendis morguninn eftir. Farið var á sendibílnum sem er sérútbúinn fyrir mótorhjólaflutninga og eftir á að hyggja var það góð ákvörðun. Mér hafi verið sagt að það væri dót sem fylgdi hjólinu á bretti og þegar til kom reyndist það rétt og gott betur. Hjólið lá uppvið vegg undir segli í gömlum olíuskúr sem var sem betur fer þurr og góður. Dótið sem fylgdi með var hins vegar á víð og dreif ofan í olíugryfju sem þarna var og því ekkert annað í stöðunni en að fara þangað niður, opna kassa og færa til bílvélar og varadekk til að komast að því hvað væri þarna. Ef þið hafið séð þátt af Pickers að þá vitið þið hvað ég er að tala um.

Þolinmæðin reyndist þess virði og það sem kom uppúr gryfjunni var merkilegt og sýndi hjólið í alveg nýju ljósi. Þarna var nánast heill mótor af D-módeli frá 1929. Auk þess var líka þarna auka gírkassi og kúpling ásamt fleiri hlutum. Það voru líka nýir stiplar ennþá í kassanum ásamt nýjum ventlum og flautu svo að greinilega hefur staðið til að gera upp hjólið í upprunalegt horf. Á einum vélarhlutanum var sem betur fer vélarnúmer svo að ég hugsaði að ég myndi fletta gripnum upp í skrám mínum um leið og ég kæmi heim. Þið getið ímyndað ykkur furðu mína þegar ég sá að upprunalega vélin tilheyrði hjólinu hans Lofts sem ég hafði heillast af 30 árum áður!

En víkjum aðeins að sögu hjólsins hans Lofts. Aage Lorange, Freyjugötu 10 kaupir hjólið nýtt 11. Febrúar 1930 og á það í tvö sumur. Emil Jónsson verslunarmaður, Baldursgötu 10 kaupir það 12. Október 1931 og er skráður fyrir því 1932 en 3. júní 1933 er það komið á nafn Lofts Helgasonar sem er skráður fyrir RE-519 frá 1933-1936. Eggert Jóhannesson, Hringbraut 132 er skráður fyrir hjólinu 2. Maí 1936 ásamt Eyjólfi K. Steinssyni, Frakkastíg 12. Árið 1939 fær það númerið R-519 og er þá enn í eigu Eggerts og Eyjólfs. Loftur Ámundason, Grettisgötu 73 kaupir það 26. Febrúar 1939 og þann 1. Júlí er það sett á númerið R-1130. Hjólið fær seinna númerið G-672 en 20. Október 1958 er það komið á númerið R-3918 og á nafn Preben Skovsted, Laufásvegi 41.

Þann 24. Nóvember 1958 er það skráð á Konráð Bergþórsson til heimilis að Nökkvavogi 1. Hann auglýsir það til sölu í Morgunblaðinu 29. Maí 1959 og er það selt ódýrt. Baldvin Einarsson, Hverfisgötu 90 er skráður fyrir því 12. Júní 1959 en hann auglýsir það til sölu í Vísi 11. Ágúst og svo aftur 19. Nóvember sama ár, sem ódýrt Harley-Davidson, 10 hestöfl og eru upplýsingar gefnar á Hverfisgötu 90. Þann 17. Febrúar 1967 er númerið sagt niðurlagt og ónýtt.

Í hjólinu frá Vík er í raun og veru um leyfar þriggja hjóla að ræða, því að grunnurinn eins og grind, gaffall, afturfelga og fleira er úr C-módeli frá því árið 1930, en það eina ár var grindin með ákveðnu formi á bita undir sæti sem ekki er á öðrum árgerðum. Ég á eftir að greina það betur hvaða hjól það var nákæmlega sem um ræðir þar, en við skráningar á árum áður var venjulega notast við vélarnúmer sem ekki er til í þessu tilfelli. Hugsanlega geta einstakir aukahlutir og fleira í þeim dúr svarað þeirri gátu en fjögur hjól koma til greina af þeirri árgerð. Allar líkur eru á því að hjólið í Vík verði þannig grunnur að uppgerð á þremur Harley-Davidson mótorhjólum þegar fram í sækir, og er ég þegar byrjaður að fá hluti fyrir elsta mótorinn, en sögu þess segjum við betur frá í næsta kafla um Harleyinn í Vík.

Í fimmta hefti Heimilispóstsins frá 1950 er sögð saga Alfred Leroy sem 15 ára gamall missti báða fætur og helming af vinstri handlegg í sporvagnaslysi árið 1910. Hann náði sér af slysinu og gerðist lásasmiður og varð vinsæll sem slíkur svo að hann gat leyft sér þann munað að fá sér mótorhjól. Við grípum hér niður í frásögn Leroy í tímaritinu en saga hans var skráð af J. E. Hogg. “Árið 1913 keypti ég mér bifhjól með hliðarvagni og útbjó það stjórnartækjum við mitt hæfi, þannig að ég gat stjórnað bifhjólinu þótt ég sæti í hliðarvagninum. Bifhjólið veitti mér tækifæri til að fara allra minna ferða, eftir lögðum vegum og skapaði mér nýjan mælikvarða á fjarlægðir. Síðan ég eignaðist þetta fyrsta bifhjóls-úthald mitt, hefi ég eignazt og ekið hálfa tylft slíkra
ökutækja samtals hátt á aðra milljón kílómetra, í Bandaríkjunum, Kanada og Mexíkó.”

Hjólið var breytt til að hann gæti notað það á langferðum og svaf hann til dæmis í hliðarvagninum ásamt hundi sínum sem var alltaf með honum á ferðalögum hans. “Vöntun fótanna gerir manni mögulega ýmsa hluti, sem vanalegum manni með heila limi er ómögulegt að vinna. Af því að ég er ekki nema 99 sentimetra hár, get ég t. d. eins auðveldlega sofið í hliðarvagninum mínum og aðrir menn sofa í bezta
rúmi. Meðan ég ferðaðist mest á bifhjóli, var ég vanur að búa um mig í hliðarvagninum. Ég flutti með mér litla undirdýnu og svæfil, sem ég geymdi á daginn í ,,nefinu“ á vagninum. Á náttstað hagræddi ég beðnum, hneppti vatnsheldri þekju yfir allan hliðarvagninn og lagðist til svefns.”

Leroy lenti í ýmsum ævintýrum á ferðum sínum eins og í Kansas. “Fótaleysi mitt hefur stundum orðið orsök í ýmsum hlægilegum atvikum. 1916, til dæmis, þegar ég var í einni ferð minni þvert yfir Bandaríkin, fór ég ein nótt að sofa í hliðarvagninum við þjóðveginn á gresjum Vestur-Kansas. Eins og margir vita, er þessi hluti Bandaríkjanna sléttur eins og gólf og trjálaus. Ég var nýsofnaður, þegar ég hrökk upp við annarleg hljóð, sem bentu til þess að einhverir væru þama á ferð. Þegar ég gægðist undan brúninni á þekjunni, sá ég tvö bifhjól, er stóðu skammt frá mér, í tunglsljósinu. Ökumennirnir töluðu saman í hálfum hljóðum og ég heyrði annan segja: ,,Gott, enginn virðist nálægur. Þú mátt taka slithringinn, ef þú óskar; ég ætla að taka framljósið af stýrinu!”

“Þegar ég heyrði tal dónanna, tók ég skammbyssuna mína undan koddanum, til vonar og vara. Mennimir nálguðust nú bifhjólið mitt með ýmis verkfæri, en ég hélt niðri i mér andanum og varaðist að hreyfa mig, þar til annar beygði sig til þess að leggja skrúflykil á framhjólið mitt og hinn kraup niður til að fjarlægja framljósið. Þá settist ég upp, notaði skammbyssuna sem barefli og sló með handfanginu aftan á hálsinn á þeim við hjólið, sneri henni svo við og skaut upp í loftið. Við skotið og höggið stökk sá er fyrir varð, upp með öskri miklu og þaut á harðahlaupum að hjóli sínu og hinn var ekki seinn að fylgja hinum viðbrigðna vini sínum. Og til þess að skynda för þeirra reif ég upp svörðinn við fætur þeirra með nokkrum skotum! Á styttri tíma en frásögn mín tekur, voru þjófarnir komnir á bifhjól sín og þotnir með miklum hreyflagný út í buskann. Svo mikill var asinn á þeim félögum, að þeir skildu eftir öll verkfærin, sem þeir höfðu ætlað að nota við að „tileinka” sér áðurtalda hluti af bifhjólinu mínu. Ef þessir
dygðardindlar skyldu enn vera lifandi og lesa þetta, mun frásögn mín leysa gátu, sem áreiðanlega hefir valdið þeim miklum heilabrotum.”

Eitt sinn lenti hann í slysi á hjólinu þegar hann ók yfir trjábol með þeim afleiðingum að hann kastaðist úr hliðarvagninum. Hann slapp vel frá þeirri byltu og náði aftur mótorhjólinu sem hafði stöðvast að lokum. Seinna fékk hann sér bíla sem hann breytti til að nota sjálfur en hann öðlaðist nokkra frægð fyrir árin sín á mótorhjóli og kom nokkrum sinnum fram í auglýsingum fyrir mótorhjól og hluti þeim tengdum.

Bremen Borgward & Co var vatnskassaverksmiðja til að byrja með og var staðsett í Bremen í Þýskalandi. Líklega var það þess vegna sem þríhjólið kom hingað til lands gegnum þessa þekktu hafnarborg. Fyrsta Goliath þríhjólið kallaðist Blitz-Karren og kom á markað árið 1925 með 120 rsm DKW tvígengisvél sem skilaði 2,2 hestöflum. Það var með beint beltadrif á annað afturhjólið og burðargetan var 250 kíló. Næst kom á markað Goliath Standard árið 1926 sem var í nokkrum útgáfum eins og tækið sem kom hingað til lands. Vélin var 350 rsm 1 strokka Ilo tvígengisvél sem skilaði 7,5 hestöflum og burðargetan var hálft tonn. Lokaða útgáfan kallaðist Rapid og kom á markað árið 1928 og var með keðjudrifi, en það er útgáfan sem kom hingað til lands.

RE-849 var skráð á O. Johnson & Kaaber árið 1930-31, en þessi mynd af gripnum er tekin úr kvikmynd frá þriðja áratugnum um kaffibrennsluna. Þríhjólið var þar notað til sendiferða með framleiðsluna. Það var skráð 500 kíló og 7,5 hestöfl og var með vélarnúmerið 767175. Þessi tæki voru talsvert notuð í Norður-Evrópu fyrir seinna stríð en týndu nánast alveg tölunni og eru talin mjög sjaldgæf í dag. Þannig hefur líklega farið fyrir þessu hjóli sem var selt til Danmerkur 12. desember 1931.