Category: Uncategorized

Á dögunum var birt mynd á facebook síðunni Gamlar ljósmyndir af tveimur herramönnum á faratækjum sínum. Annar þeirra situr í bíl en sá fremri situr uppábúinn með hanska og hatt og sígarettu í munninum, á greinilega talsvert gömlu mótorhjóli. Alltaf þegar ég fæ svona myndir í hendurnar get ég ekki á mér setið að finna betur út úr því hver sé á hjólinu og hverrar gerðar það er.

Fyrsta verkið var að sjálfsögðu að fletta upp í skráningarupplýsingum, en þar kom fram að hjólið var af Raleigh gerð, og var það í eigu Óskars Guðnasonar 1928-29 og Viggó Bjerg árið 1930. Ég sendi nöfnin á konuna sem birti myndina og kannaðist hún strax við Viggó sem tengdist afa hennar. Myndin er því líklega tekin 1930 eða fljótlega eftir það. Einu upplýsingarnar um gerð Raleigh hjólsins var svokallað vélarnúmer hjólsins, en það var 2651 sem sagði ekki mikið. Þrátt fyrir að leggjast yfir myndir af Raleigh hjólum frá þessum tíma var eingin greinileg samlíking. Það hitti reyndar svo vel á að ég hafði nýlega sent skráningarupplýsingar um vélarnúmer Raleigh hjóla á Íslandi, á aðila hjá eigendaklúbbi í Bretlandi sem var að safna vélarnúmerum af slíku hjólum, en talsvert var um Raleigh hjól á Íslandi á millistríðsárunum. Ég sendi myndina á viðkomandi sem svaraði mér um hæl að hér vaæri um sjaldgæfa gerð að ræða frá þessum framleiðanda.

Mótorhjólið á myndinni er Raleigh Model 17 sem aðeins var framleitt 1926-27. Það var með 174 rúmsentimetra síðuventla mótor en það sem var óvenjulegt við hjólið var að það var með sambyggðan gírkassa. Flest hjól á þessum tíma voru með gírkassann sér og tengdist hann vélinni með reim eða keðjudrifi, en hér var allt í sömu blokkinni. Einnig var svinghjólið innbyggt en ekki utanáliggjandi eins og algengt var á þessum tíma.

Við skoðun á gömlum skráningarupplýsingum fyrir skellinöðrur rakst ég á þá skemmtilegu staðreynd að fyrsta Ducati hjólið kom hingað árið 1958 og var af sjaldgæfri tegund frá 1953, en fyrsta slíka hjólið var framleitt árið 1952. Hjólið kom frá Sölunefnd varnarliðseigna og hefur því líkast til komið upphaflega frá Bandaríkjunum. Hjólið er fyrst í eigu Sigurðar Helgasonar, Miklubraut 3 en Ásgeir Eiríksson, meðlimur í Eldingu nr. 87 átti hjólið 1959-61. Það fer svo í eigu Guðbjarts Bjarnasonar, Þjórsárgötu 11 sumarið 1961 en ekki er vitað um það síðan.

Hjólið hefur þótt fullkomið á sinni tíð með fjórgengismótor, blautkúplingu og þriggja gíra kassa. Grindin var úr pressuðum stálplötum og hjólið því létt eða aðeins 41 kíló. Að sjálfsögðu voru Pirelli dekk undir hjólinu og hestöflin 1,5 komu hjólinu í 50 km hraða. Ducati var fyrst stofnað 1926 og framleiddi fyrst íhluti í útvörp. Ducati keypti lítinn mótorframleiðanda eftir stríð sem kallaðist Siata sem framleiddi vélar sem kölluðust Cucciolo, en það þýðir hvolpur á ítölsku. Fyrsta hjólið kom 1947 og árið 1950 var búið að selja 200.000 eintök og kom það fótunum undir Ducati merkið.

Á fésbókinni birstist nýlega flott litmynd af Moto Guzzi lögregluhjólinu þegar það var nýtt á Akureyri. Myndin er tekin af Vigfúsi Sigurðssyni og er hjólið í forgrunni en eitthvað umferðaróhapp fyrir aftan. varð myndin til þess að ég heyrði í fyrrum eiganda þess, Ólafi Unnari Jóhannssyni til að forvitnast um sögu hjólsins.

Að sögn Ólafs kemur hjólið nýtt til landsins og er sýnt á sýningu 1973, en lögreglan á Akureyri fékk það svo til prófunar. Á fyrstu dögunum varð óhapp á hjólinu, en það var þannig að löggan var að elta Trabant sem átti að beygja til vinstri, en beygði svo til hægri, og hjólið fór því beint og fór út af. Lögreglan þurftu því að gera við það um veturinn og eiga það áfram. Dóri Sigtryggs eignast það svo sumarið 1982 þegar lögreglan auglýsti hjólið á uppboði hjá Innkaupastofnun Ríkisins.

Árið 1983 var Ólafur Unnar Jóhannsson búinn að ákveða að hann langaði í mótorhjól og auglýsti eftir slíku. Hann langaði í BMW en Dóru bauð honum Moto Guzzi hjólið til kaups, enda um svipuð hjól að ræða. Dóri hafði breytt hjólinu og sett minna stýri, tvegga manna sæti og auka töskur. Dóri sendi það með skipi til Talknafjarðar en hjólið var rafmagnslaust þegar þangað var komið. Það var því dregið gegnum skaflana af bíl heim til Ólafs. Ólafur sótti svo um við stofnun Sniglanna en flytur svo í bæinn haustið 1984. Hann notaði það þar mikið sumarið 1985, og fór víða um land á hjólinu, fór hringinn, vestfirði, til Vestmannaeyja og fleira. Þá hafði Óli gert það upp að hluta og krómað hluti eins og tank, hlífar, verkfæratösku og fleira. “Einu sinni fórum við meira að segja fjögur á því í sund fyrir vestan, en maður segir náttúrulega ekki frá slíku” sagði Ólafur í samtali við undirritaðann. Svo “fór loks tímagírinn í hjólinu og þá keypti Dóri aftur hjólið 1987” sagði Ólafur ennfremur. Núverandi eigandi er Ólafur Sveinnson á Akureyri.

Vélin í Commando hjólinu á sér nokkuð sérstaka sögu. Árið 1959 óskaði ítalski herinn eftir þríhjóli frá Moto Guzzi og þá varð til 754 rsm V2 mótor sem skilaði aðeins 20 hestöflum en fullt af togi. Síðar vildi ítalska ríkisstjórnin fá hentug lögreglumótorhjól og þá var þessi viðhaldsfríi mótor dreginn aftur fram og minnkaður aðeins, en skilaði nú 50 hestöflum. Þannig var hjólið kynnt á mótorhjólasýningunni í Mílanó árið 1965 og var líklega fyrsta hjólið með rafstarti án þess að hafa startsveif til vara. Árið 1969 var vélin stækkuð í 757 rsm og með nýjum heddum fór aflið í 60 hestöfl og þá fór hjólið á ameríkumarkað. Tveimur árum seinna var vélin stækkuð í 844 rsm og hjólið fékk nafnið Eldorado, en ferðaútgáfan útbúin töskum og framrúðu fékk nafnið California. Hjólið varð líka vinsælt sem lögregluhjól í samkeppni við Harley-Davidson Electra Glide þar sem það var 100 kílóum léttara en skilaði sama afli. Einnig var styttra á milli hjóla svo það átti auðveldrara með krappar beygjur en Harley hjólin.

Í nýlegri heimsókn á Minjasafn Akureyrar rakst ég á merkilega mynd sem sýnir frekar fágætt mótorhjól af Rudge Whitworth gerð. Það er á RE-númeri en myndin er tekin á Akureyri svo líklega hefur það farið í ferðalag norður, en myndin er tekin upp úr 1930. RE-321 er árið 1928 skráð á Ottó Baldvinsson, Bergstaðarstræti 10b. Um Rudge mótorhjól er að ræða með vélarnúmerið 42016. Það þýðir að um merkilegt Rudge Whitworth 500 hjól er hér á ferðinni, 1926 árgerð með fjögurra ventla mótor.

Rudge mótorhjólamerkið var stofnað 1910 og var helst þekkt fyrir að þróa 4ra ventla eins strokks mótorhjól. Fyrsta fjögurra ventla hjólið frá þeim kom árið 1924 og var með fjögurra gíra kassa, eins og RE-321. Árið 1928 vann slíkt hjól Ulster Grand Prix og þess vegna komu á markað hin frægu Ulster hjól frá Rudge. Merkið lifði ekki seinni heimsstyrjöldina af og ekki er vitað hvað varð af þessu merkilega hjóli heldur.

Það getur verið gaman að finna hluti sem hægt er að tengja við fornar heimildir um mótorhjól. Í heimsókn minni á Ísafjörð kom ég meðal annars við hjá Ralf Trilla sem hafði hengt upp gamla grind af mótorhjóli til skrauts á garðvegg hjá sér. Grindin var nokkuð sérstök lykkjugrind, með breiðum, gamaldags Druid framgaffli svo að hún var örugglega gömul. Eftir nokkuð gúggl seinna um kvöldið komst ég að því að hjólið var örugglega af Gillet Herstal gerð, sem voru belgísk mótorhjól.

Þar sem ég hef dundað mér alllengi við að setja í tölvuskrá allar skráningar sem ég get fundið um gömul mótorhjól mundi ég eftir að til hefði verið hjól með slíku nafni hérlendis. Þegar ég var kominn aftur suður var það eitt af mínu fyrstu verkum að fletta því upp og viti menn, árið 1945 var Gillet Herstal hjólið Í-59 í eigu Kjartans Stefánssonar á Flateyri. Svo skemmtilega vill til að grindin fannst einmitt í ruslahaug á Flateyri.

Gillet Herstal hjólin voru talin mjög góð eins og önnur belgísk hjól eins og FN og Sarolea. Framleiðsla þeirra hófst 1919 og náði til 1959 og voru á þriðja áratug tuttugustu aldar vinsæl keppnishjól. Setti René Milhoux meðal annars nokkur hraðamet á slíklu hjóli. Óbreytt Sport hjól var með 500 rsm toppventla mótor sem skilaði 20 hestöflum sem þótti gott. Við vitum að árið 1928 breytti Gillet Herstal grindinni fyrir söðultank svo að hjólið var allavega yngra en það. Hjólið er líklega flutt inn til Reykjavíkur sumarið 1939 og var með vélarnúmerið 35206 og fékk fyrst skráningarnúmerið R-1118 og er sagt 1931 árgerð. Þarna höfum við það, staðfestingu á að allavega eitt Gillet Herstal Sport hafi komið hingað til lands og leyfar af því séu ennþá til.

Við myndaleit vegna bókarskrifa hjá Þjóðminjasafni Íslands rakst ég á tvær mjög gamlar myndir af BSA mótorhjólum. Erfitt er að segja hvar þessar myndir eru teknar eða hvaða fólk er á hjólunum en sjá má númer á öðru þeirra. Myndirnar eru líklega teknar snemma á þriðja áratug síðustu aldar og því að verða hundrað ára gamlar.

RE-161 var í eigu Þórðar L Jónssonar, Þingholtsstræti 1 til 8. júní 1920, en þá tilkynnir Þórður að hann hafi selt Lofti Guðmundssyni, verksmiðjueiganda hjólið en hann bjó þá á Miðstræti 4. Tilkynnt er 5. september 1922 að hjólið hafi verið selt í ágúst Magnúsi Oddssyni frá Eyrarbakka. Hann selur að Gunnar Gunnarssyni bifreiðastjóra, Hafnarstræti 8. Hann selur Hinriki Jónssyni Álftanesi en tilkynnt 20. september 1923 að það sé selt Ásgeiri Stefánssyni í Hafnarfirði.
1926 er það komið í eigu Guðmundar Egilssonar í Hafnarfirði og þá með númerið HF-48. Guðmundur er einnig skráður fyrir því 1929 og er það það síðasta sem vitað er um hjólið.

Þessi útgáfa BSA Model 2 kom á markað árið 1915 og þótti sérlega hentugt til að bera hliðarvagn. Tvær útgáfur voru af því, Model K sem var með reim sem lokadrifi og Model H sem var með keðju í lokaðri hlíf. Á síðu Yesterdays.nl í Hollandi var til sölu slíkt hjól fyrir nokkru með Canoelet hliðarvagni, svipuðum og á íslenska hjólinu.

Um daginn barst mér í hendur mynd af BSA mótorhjóli á Eyrarbakka, en á hjólinu sátu kunnugleg hjón úr bók minni “Þá riðu hetjur um héröð” en það voru þau Bjargmundur Guðmundsson úr Hafnarfirði og frú. Er myndin tekin fyrir framan verslun Guðlaugs Pálssonar á Eyrarbakka en hann var vinur þeirra hjóna. Um sama leyti komst ég í gamlar skráningarupplýsingar sem sýndu að þetta hjól hafði einmitt verið í eigu Guðlaugs, sem kaupir það 1. maí 1926 af Þorleifi Andréssyni í Borg, og mun víst hafa verið eina ökutækið sem Guðlaugur átti. Myndin er því líklega tekin við það tækifæri þegar Bjargmundur kemur að kaupa hjólið árið seinna. Hjólið er með vélarnúmerið K32 og þekkist af því en bar skráningarnúmerið ÁR-37, en það skrýtna er að númerið á myndinni er RE-158. Það númer mun hins vegar hafa verið á Harley-Davidson hjóli, en Guðlaugur taldi sig einmitt hafa átt slíkt hjól í viðtali löngu síðar.

Í Vísi þann 12. september 1927 kemur fram að Bjarmundur hafi lent í óhappi á hjólinu ásamt konu sinni. “Bjargmundur Guðmundsson, umsjónarmaður ljósastöðvarinnar í Hafnarfirði, meiddist allmikið i gær, er bifhjól valt um koll undir bonum, skamt frá Hafnarsmiðjúnni, þar sem járnbrautarteinarnir liggja yfir vegjnn. Karfa var fest við hjólið og sat kona í henni, en hún meiddist litið eða ekkert.”

Við skulum aðeins drepa niður í frásögn um HF-10 hjólið í bókinni: “Hjól þetta er líklega um það bil 1920 árgerð, en Bjargmundur mun allavega hafa átt það frá 1927-29. Árið 1933 er það komið í eigu Guðleifs Bjarnasonar sem selur það Gísla Guðmundssyni árið 1935, sem er einnig skráður fyrir því ári seinna. Árið 1936 er það komið til Reykjavíkur með númerið RE-459, þá í eigu Hjálmars Jóhannssonar. Bjarni Helgason, Laugavegi 20b kaupir það árið 1938 og til marks um endingu hjólsins er það selt Jóni Sigurgeirssyni, Helluvaði, Mývatnssveit árið 1939, þá orðið hjartnær 20 ára öldungur.”

Það er eins og sum mótorhjól leiti á mann og er svo um þetta hjól því að Jón Sigurgeirrsson er einmitt maðurinn sem ritaði Mótorhjóladagbækurnar sem dóttir hans kom í mínar hendur á dögunum. Þar segir Jón frá BSA hjólinu sem hann kaupir fyrir sunnan árið 1939 og keyrir norður, en sendi hliðarvagninn með skipi til Húsavíkur. Þegar vagninn var kominn undir hafi hann í fyrstu verið svo óklár á þetta farartæki að við slysum lá í prufuferð um götur bæjarins. Jón átti hjólið einn vetur og notaði til vinnu í Bjarnarflagi en hann var líka oft kallaður til símaviðgerða um sveitirnar og til er góð saga af einu slíku ferðalagi á hjólinu. “Þegar Mývatn lagði stytti ég mér leið milli bæja, en kalt var oft að aka móto froststormi á ísnum. Þess minnist ég að eitt sinn er ég fór úr Ytri-Neslöndum undir nótt í skammdegismyrkri á glærum ís, suður í Álftabáru. Það var nístingsfrost og stormur í fangið. Þá voru ekki til gæruskinnúlpur. Ég tók sætið úr körfunni og tróð mér svo langt niður í hana að ég sá ekki út og lagði þannig af stað. Ég varð að teygja mig öðru hverju upp til að átta mig á gíghólunum við vatnið sem glórði í af bjarma frá norðurljósum og stjörnum himinsins, en hjólið rann beint áfram þótt ekki væri haldið um stýrið. Þá kom sér vel að geta sett hraðan með bensínsnerlinum, og skýlt svo höndunum. Hefði einhver mætt mér, þá hefði skapast sönn þjóðsaga um gandreið. Sá hefði í myrkrinu séð grilla í svartan óskapnað, þjóta á ofsahraða með hávaða og skellum, spúandi eldi og reyk, en hvergi nokkurn mann að sjá.” Þegar Jón flytur til Akureyrar til að fara í lögregluna selur hann hjólið til Siglufjarðar og síðasti skráði eigandi þess er Haraldur Kr. Guðmundsson, Þrastargötu 7 árið 1940 en þá er það komið með númerið R-1145.

Í gömlu hefti Motor Cycling frá 1914 segir frá komu Miss Nan Henry til Ástralíu að kynna Precision mótorhjólin. Henry var eina konan í Bretlandi sem vann við að kynna mótorhjól. Í blaðagreininni segir hún meðal annars frá því að hún hafi verið ráðin af Íslenska mótorþróunarfélaginu (Iceland Motor Developing Company) til að kynna Precision Junior hjólin á Íslandi. Þar lýsir hún landi án lesta eða annara stórra farartækja og lélegum vegum sem þar voru. Vegna þess hefðu íbúar landsins þurft að snúa sér að léttum mótorhjólum til að komast á milli staða.

Litla Junior hjólið hentaði landslaginu einstaklega vel þar sem það er svo létt og meðfærilegt. Hún klykkir út með að segja að það séu hundruð Precision Junior hjóla þar núna sem séu eigendum sínum til ómældrar ánægju. Eflaust er síðasta setningin ekkert annað en ýkjur til að auðvelda sölu hjólanna en til eru nokkur dæmi um hjól með Precision mótorum, aðallega af nokkrum myndum en einnig úr skráningum frá 1920 svo eitthvað er til í þessari sögu. Munu það vera nöfn eins og Mead Flyer og Radco svo eitthvað sé nefnt.

Annað sem styður þennan orðróm er stutt grein úr októberhefti The Motorcycle frá 1914. Þar segir frá láti mótorhjólamannsins L. W. Spencer í stríðsátökum í Frakklandi. Þar er hans meðal annars minnst sem eins breska mótorhjólamanninum sem ferðast hafi um Ísland á mótorhjóli. Spencer rak um tíma litla mótorhjólaverksmiðju sem framleiddi Little Giant hjólin, sem voru með Precision mótorum.

Kristín Kristjánsdóttir frá Húsavík var ein fyrsta konan á Íslandi til að eiga og nota mótorhjól, en það átti hún um miðja tuttugustu öldina. Hún átti Royal Enfield hjól frá hernum í nokkur á og notaði hún hjólið talsvert í veiði og til að heimsækja fjölskyldu sína í Bárðardal. Einnig notaði hún það til ferðalaga og ferðaðist mikið með Ríkharði Pálssyni sem einnig átti mótorhjól. Fóru þau meðal annars saman í Ásbyrgi á hjólunum.

Hún var mjög smávaxin og grönn og ef hjólið fór á hliðina reisti hún það ekki við hjálparlaust. Hún kom nokkrar ferðir á því í Lundarbrekku til systur sinnar. Hún hafði þann hátt á þegar hún var að fara fram í sveitir, að fara seinnipart nætur á stað til að losna við umferð. Einu sinni var hún á leið í Lundarbrekku og áði við BP bensíntank sem Lúter Vigfússon á Fosshóli var með. Hún mældi bensínið á hjólinu til að sjá hvort það dygði suður í Lundarbrekku. Hún vildi helst ekki vekja Lúter ef hún kæmist hjá því. Hún ákvað að bensínið væri nóg, en þegar hún var að setja hjólið í gang datt það á hliðina. Varð hún því að vekja Lúter og fá hann til að hjálpa sér að reisa það við. Lúter tók ekki annað í mál en hún drykki með sér kaffi, einmitt það sem hún ætlaði að sleppa við.

Einu sinni festi hún hjólið í djúpum hjólförum uppi á Mývatnsheiði. Hún var á leiðinni upp í Hofsstaði að veiða í Laxá. Það varð henni til bjargar að Siggi í Haganesi, frændi hennar kom á bíl og hjálpaði henni að losa hjólið, en hann var að fara í flug snemma til Akureyrar.

Hjólið hennar Stínu bar númerið Þ-110 og var Royal Enfield Flying Flea hermótorhjól sem hannað var sérstaklega til að það væri hægt að kasta því út í fallhlíf. Hjólin voru létt enda bara með 125 rúmsentimetra vél en beðið var sérstaklega um þau af breska hernum þegar ekki var lengur hægt að fá DKW RT100 hjólin árið 1938 vegna yfirvofandi átaka. Hægt var að fella upp fótstig og startsveif ásamt stýrinu til að hjólið tæki sem minnst pláss. Gengið var frá bensíni þannig að það læki ekki þrátt fyrir að hjólið væri á hvolfi. Hjólin urðu vinsæl eftir stríð sem ódýr leið til að útvega sér ökutæki og voru í framleiðslu nánast óbreytt til 1950. Hjólið hennar Stínu er með handskiptingu hægra megin og handkúplingu vinstra megin á stýri, svo það hefur hugsanlega þjónað í stríðinu. Ekki er vitað um afdrif hjólsins eftir að Stína átti það.

Elsta lögregluhjólið á Íslandi er þetta Harley-Davidson FL frá 1959.

Árið 1958 urðu þáttaskil hjá Harley-Davidson með tilkomu afturfjöðrunar í stóru hjólunum. Vökvafyllt framfjöðrun hafði komið á markað 1949 og fékk fljótlega nafnið Hydra-Glide og því lá beint við að nýju hjólin fengu nafnviðbótina Duo-Glide. Elsta íslenska lögregluhjólið er einmitt slíkt hjól af 1959 árgerðinni. Í hjólinu er 50 hestafla Panhead mótor sem tók við af Knucklehead mótornum árið 1948. Hjólið er með svokölluðu „kickstarti“ en rafstart kom ekki í Harley-Davidson hjólum fyrr en 1965 og fengu þau heitið Electra-Glide.

Þetta eintak er geymt á mótorhjólasafninu á Akureyri og er upprunalegt með öllu sem er frekar fágætt. Það er meira að segja með upprunalega gráa litnum sem aðeins var notaður á lögregluhjól Harley-Davidson á þessum tíma. Hjólið er búið sírenu á frambrettinu, slökkvitæki undir sætinu ásamt upprunalegri talstöð og lögregluljósum. Það eina sem vantar á hjólið er startsveifin sem tekin var af þegar hjólið var sett í geymslu á lögreglustöðinni á Hverfisgötu. Áður hafði það verið í geymslu á Korpúlfsstöðum við slæman aðbúnað en nokkrir framsýnir lögreglumenn björguðu því þaðan ásamt öðrum gripum. Reyndar er einnig til leyfar af eldra lögregluhjóli frá 1955 sem er óuppgert og í kössum, en vonandi fáum við tækifæri til að fjalla um það síðar.