Nusurnar á Sigló

Á dögunum fann greinarhöfundur bifhjólaskráningar frá því á sjötta áratugnum yfir hjól sem voru skráð með F-númeri en það eru ökutæki frá Siglufirði og nágrenni. Þar var mikið um skellinöðrur á þeim tíma og voru langflestar þeirra af NSU gerð eða um 30 talsins þegar mest var. NSU skellinöðrurnar voru reyndar vinsælar víðar og voru mest seldu mótorhjól í Evrópu á sínum tíma. Hérlendis var það Fálkinn sem flutti þær inn og seldi. Allavega tvær slíkar hafa varðveist á Siglufirði, en það eru hjól Árna Magnússonar sem bar númerið F-25 og Stefáns Kristjánssonar sem var með númerið F-13 og varðveitt er á Síldarminjasafninu.

Leiða má getum að því að síldarævintýrið hafi haft sitt um kaupgetu ungra manna á staðnum því þetta er óvenjuhátt hlutfall sama ökutækis á einum stað. Guðmundur Pálsson eða Gvendur í Bænum, átti einstaklega fallegt NSU hjól, Benedikt Sigurðsson kennari var kallaður Benni á beyglunni, en hann var á Viktoria skellinöðru. Á þessum tíma gekk það á fyrir sunnan að mikið var um þjófnaði á NSU skellinöðrum og varð það að svo mikilli plágu að blöðin fjölluðu um það, enda hjólunum stolið í stundum tveimur í einu. Svo merkilegt sem það er voru tvö þessara hjóla frá Siglufirði en eigendur þeirra höfðu farið með þau til Reykjavíkur í sumarferð.

Fyrra hjólinu var stolið í Reykjavík vorið 1957, en í Morgunblaðinu 7. maí birtist grein með fyrirsögninni “Skellinöðru stolið. Siglfirðingur sem í vetur hefur verið við nám hér í Reykjavík, varð fyrir því óhappi fyrir nokkru að „skellinöðrunni“ hans, F-18, var stolið. Er þetta nýleg NSU-skellinaðra grá að lit, og hefur ekkert til farartækisins spurzt síðan. Var því stolið fyrir utan húsið Mávahlíð 1, en þar stóð það læst. Eru það tilmæli rannsóknarlögreglunnar til þeirra er kynnu að hafa séð skellinöðru þessa að gera þegar viðvart.” Sá sem var skráður fyrir hjólinu hét Magnús Pálsson.

Skellinöðruæðið hélt áfram þótt Nusurnar hefðu horfið ein af annarri en Simson hjólin voru einnig algeng á sjöunda áratugnum áður en að Honda skellinöðrurnar komu til sögunnar. Vinsældir þess merkis héldust alveg langt út níunda áratuginn með hjólum eins og Honda MT og MB, eins og sjá má í skráningargögnum. En það er önnur saga.

Risauppboð á hlöðufundi áratugarins

Hver kannast ekki við hugtakið “hlöðufund” eða “Barn find” sem fylgist með gömlum bílum eða mótorhjólum? Þótt að mótorhjólum sem keypt voru fyrir 100 árum og síðan lagt af fyrsta eiganda séu enn að skjóta upp kollinum eru líka aðrar tegundir af hlöðufundi nú til dags. Safnarar hafa í mörgum tilvikum safnað að sér mótorhjólum sem að gleymast svo í þeirra eigu, allt þar til þeir hrökkva upp af. Þá koma í ljós skemmur fullar af mótorhjólum, en það er einmitt samansafn mótorhjóla úr tveimur þannig tilvikum sem hér um ræðir. Það er mótorhjólaverslunin Hitchcocks Motorcycles sem stendur fyrir uppboðinu og þótt mótorhjólin komi upphaflega frá Ameríku fer það fram í Solihull í Bretlandi. Það þurfti fimm 40 feta gáma undir allt dótið sem inniheldur tæplega 200 mótorhjól og kynstrin öll af varahlutum.

Það mun taka einhvern tíma áður en hægt verður að flokka og merkja alla hluti svo þeir verði tilbúnir fyrir uppboð, en á meðfylgjandi myndbandi má sjá herlegheitin. Þarna eru mótorhjól frá Triumph, Norton, BSA, Indian, AJS, Royal Enfield og fleiri framleiðendum. Magn varahluta er líka yfirþyrmandi sem sjá má að eru flokkaður eftir hlutverkum þeirra, felgur í einum kassa, hedd í öðrum og svo mætti lengi telja. Búast má við að varahlutirnir verði boðnir til sölu smátt og smátt á vefverslun Hitchcocks Motorcycles svo það gæti borgað sig að fylgjast með á komandi vikum og mánuðum ef þið skylduð sjá eitthvað áhugavert í myndbandinu.

Norton 500 mótorhjólið

Norton mótorhjól voru kannski ekki algengustu bresku mótorhjólin hérlendis en í skráningum finnast vel innan við tugur slíkra hjóla frá því fyrir stríð. Meira virðist þó hafa komið af slíkum hjólum í stríðinu til landsins með sjómönnum og eflaust hafa einhver fyrirstríðshjólin komið þannig til landsins. Ekkert umboð var rekið fyrir Norton mótorhjólin en þau voru síðar seld hjá Fálkanum á seinni hluta aldarinnar.

Norton er einna helst þekkt fyrir 500 rsm hjólið sem þótti bæði öflugt og áreiðanlegt, en það kom fram í ýmsum gerðum Norton mótorhjóla. Rekja má sögu  500 rsm eins strokks vélarinnar í Norton hjólunum til 1911 þegar 490 rsm hjól með 79 mm bori og 100 mm slagi keppti í Isle of Man Senior Class. Nákvæmlega þessi hlutföll mundu haldast óbreytt í meira en hálfa öld eða allt þar til árið 1963 þegar síðasta eins strokks 500 hjólið var framleitt hjá Norton.

Þótt að Norton hjólið hafi ekki unnið nein verðlaun fyrsta árið var reynslan notuð til endurbóta, en hönnuðurinn og keppandinn James Norton, betrumbætti vélina og tók þátt í Brooklands keppninni árið 1912 sem hann vann, ásamt því að setja þrjú heimsmet. Þess vegna kom Norton BS á markað árið 1913 en það stóð fyrir Brookland Special og gat það hjól keyrt sporöskjuna á Brookland með meðalhraðanum 115 km á klst. Eftir fyrri heimsstyrjöldina kom Norton 500 hjólið með þriggja gíra Sturmay-Archer gírkassa ásamt keðjudrifi. Norton hjólið fékk 16H nafnið árið 1921 þegar James Norton kynnti 500 mótorinn í breyttri og lægri grind, en H stóð einfaldlega fyrir Home. Einnig var hægt að kaupa 500 hjólið i annarri grind með meiri veghæð en það var kallað 17C þar sem C stóð fyrir Colonies eða nýlendur.

Í framhaldi kreppunnar miklu árið 1929 varð Bretum fljótt ljóst að það stefndi í aðra heimsstyrjöld og þess vegna fór hermálaráðuneytið að undirbúa það, meðal annars með því að gera samninga um framleiðslu á mótorhjólum. Þar sem að Norton hafði orð á sér fyrir áreiðanleika var haft samband við Norton og beðið um hjól frá þeim í prófanir.

Í stað þess að koma með nýustu útgáfurnar fór Norton þá leið að velja 16H hjólið með síðuventla mótor og breytti grindinni fyrir meiri veghæð. Einnig var framgafflinum breytt og settir sterkari gormar í hann og hjólið fékk grófari fótstig, farangursgrind, hraðamæli og rafmagnsflautu ásamt stærri og sterkari afturstandara. Skemmst er frá að segja að Norton hjólið kom best út í samanburði við hjól eins og BSA, Matchless, Triumph og Royal Enfiled meðal annars.

Árið 1936 var Norton þegar búið að afhenda 900 WD 16 H mótorhjól en WD stendur fyrir War Department. Norton hjólin voru þau algengustu meðal breska hersins í stríðinu og alls framleidd í hátt í 100.000 eintökum.

Eins og annars staðar var Norton algengasta herhjólið á Íslandi í stríðinu. Hingað komu reyndar fyrst BSA hjól á hernámsdaginn en með tilkomu 47 herfylkisins og herlögreglusveitar sem var búin Norton hjólum fjölgaði þeim mikið hér. Engar tölur yfir fjölda þeirra hafa fundist en samkvæmt ljósmyndasafni ritstjóra fornhjol.is má finna 35 stykki Norton WD 16H á ljósmyndum.

Hvar er tvíburahjólið niðurkomið?

Það er alltaf gaman að rekast á gamla „vini“ eins og Maico M250B mótorhjólið sem ég sá hjá honum Alexander Ólafssyni á dögunum. Sumarið 1973 komu hingað tveir þjóðverjar á tveimur gömlum hermótorhjólum með það fyrir augum að aka á þeim yfir hálendi Íslands. Þessir ungu menn hétu Dieter Kizele og Georg Johna og höfðu þeir safnað fyrir hjólunum í eitt og hálft ár. Hjólin voru gömul hermótorhjól af Maico gerð, einnig kölluð Blizzard, með 250 rsm tvígengisvélum og fjögurra gíra kassa. Þeir keyptu þau á 100 mörk stykkið og þurftu talsvert að dytta að þeim áður en þeir komu hingað.

Hjólin urðu eftir á Íslandi eftir för þeirra hingað og Grímur Jónsson járnsmiður keypti bæði hjólin. Átti hann þau fram til 1992 þegar Magnús Axelsson kaupir þau bæði af honum. Þegar stóra afmælissýning Snigla var haldin í Laugardalshöll 1994 fékk ritstjóri fornhjol.is bæði hjólin lánuð á sýninguna. Magnús selur seinna bæði hjólin og allavega annað þeirra Ólafi Hafsteinssyni. Nýlega rakst ég á annað þeirra hjá Alexander Ólafssyni í Hafnarfirði, en sonur hans Ellert keypti það af Ólafi. Þar hefur hjólið verið geymt lengi eða í hjartnær 20 ár, en ekki er vitað hvað varð af hinu hjólinu. Gaman væri ef að einhver getur bent okkur á hvar það skyldi niður komið og hvort það sé upprunalegt ennþá eins og hjól Alexanders og Ellerts.

Þegar ég skrifaði bókina um 100 ára sögu mótorhjólsins á Íslandi rakti ég aðeins sögu Georg og Dieter, enda var birt grein um þessa ferð þeirra í Morgunblaðinu 15. júlí 1973. Tókst mér meira að segja að hafa uppi á ættingjum þeirra og ræddi í síma við son Georg Johna, sem sagði mér að þeir væru báðir látnir, en þeim þætti mjög merkilegt að þeir væru að fara að birtast í bók á Íslandi. Hér fyrir neðan má lesa greinina úr Morgunblaðinu í heild sinni.

Yfir hálendið á eldgömlum hermóturhjólum

Fjórir ungir Þjóðverjar eru nýkomnir til Reykjavikur eftir næsta ævintýralega ferð um Island. Þeir ferðuðust um á eldgömlum hermótorhjólum sem þeir keyptu fyrir lítinn pening í sínu heimalandi og þeir voru m. a. fyrstu sumargestirnir sem komu að Hveravöllum í ár. Þeir Dieter Kizele og Georg Johna komu hingað í þeim fasta ásetningi að fara á mótorhjólum yfir hálendið og á leiðinni hiittu þeir tvo landa sína, Frank Backmann og Hans Jurgen Bunson sem voru á ferð á jafnvel enn fornfálegra farartæki en þeir sjálfir. Þeir Frank og Hans Jurgen höfðu ekki gert neina ferðaáætlun, en ákváðu að slást í för með þeim félögum og það á 14 ára gamalli Vespu sem þeir höfðu keypt fyrir 18 mörk.

Dieter Kizele var mestur enskumaðurinn í hópnum og hafði því orð fyrir þeim: “Við Georg ákváðum að fara í þessa ferð mest vegna þess að þetta er dálítið óvenjulegur íerðamáti og við vildum fara þær leiðir sem við þyrftum ekki að deila með túristahópum. Áhugann á Islandi fengum við frá vini okkar Halldóri Gíslasyni, sem við kynntumst þegar hann var við nám í Stuttgart. Halldór hlýtur að vera góður Islendingur þvi hann lýsti landi og þjóð svo fagurlega að við ákváðum að við YRÐUM einhvem veginn að heimsækja Ísland. Það eina sem mælti á móti því að við gerðum það var fjárskortur svo við byrjuðum á að bæta úr því. Við lögðum fyrir tvö mörk á dag í Íslandsferðarsjóð og hreyfðum þann sjóð ekki einu sinni í neyðartilvikum. Söfnunin tók eina átján mánuði en þeim tíma var vel varið því þá lágum við yfiir bókum og kortum og öllum þeim upplýsingum sem við gáturn orðið okkur úti um, um land og þjóð. Við komum því vel undirbúnir. Á söfnunartímanum svipuðumst við einnig um eftir heppilegum farkostum og það varð úr að við keyptum tvö 13 ára gömul mótorhjól af hernum, fyrir 100 mörk stykkið. Þau þurftu auðvitað töluverðrar viðgerðar við, en voru samt komin í gott stand þegar upp var lagt, enda lentum við aldrei í neinum vandræðum með þau.”

“Nú, svo rættist draumurinn loksins og við stóðum himinlifandi á hafnarbakkanum I Reykjavík. Líklega var mesta hættan á leiðinni sú að við keyrðum út af veginum, þvi landið ykkar er svo stórbrotið og fallegt að við vorum sifellt skimandi í kringum okkur. Við fórum Þingvallahring inn og að Gullfossi og Geysi og það var eins og að sjá gamla vini, þvi við vorum búnir að lesa um þetta, ekki sízt sögu Þingvalla. Mér er óhætt að fullyrða að maður nýtur þess helmingi betur að ferðast um ókunnugt land ef maður hefur kynnt sér það vel áður með bókum og kortum. Nú, við keyrðum svo inn Haukadalinn og komum brátt að fyrsta alvarlega vegartálmanum, Sandá. Okkur leizt satt að segja ekkert á hana til að byrja með. Þar hittum við fyrir þá Frank og Hans Jurgen en þeir ætluðu þá að snúa við þvi þeir þorðu ekki í ána. Okkur var iila við að gefast upp við svo búið og það varð úr að við svömliuðum yfir. Heldur var það óburðugur hópur sem náði bakkanum hinum megin, því við urðum að hálf draga mótorhjólin og allt draslið yfir og vorum rennandi blautir og hraktir þegar yfir kom. Það var nú líka óneitanlega nokkur óhugur í okkur meðan á bjástrinu stóð þvi áin var ansi straumhörð. Jæja, við héldum nú samt áfram eins og leið lá norður með Langjökli og þar til við komum að Hveravöllum. Það var ekki neinn lúxusvegur á þessari leið, en þótt við hossuðumst heill ósköp gekk þetta nokkuð greiðlega. Á Hveravöllum var okkur forkurnnarvel tekið og þar sem við vorum blautir, kaldir og hraktir vorum við fegnir að komast i skála Ferðafélagsins. Þeir eru mikiil guðsblessun fyrir ferðamenn þessir skálar.”

“Eftir að hafa hvílt okkur þarna héldum við áfram í norðurátt og að Varmahlíð og þaðan til Akureyrar. Eftir það fórum við eftir þjóðvegum í austurátt, til Mývatns, Egilsstaða, niður til Breiðdalsvikur og með ströndinni til Hafnar í Hornafirði. Við höfðum nokkrar áhyggjur af Breiðamerkursandi, en það reyndist óþarfi. Skeiðará var okkur að vísu gersamlega ófær, en við vorum ferjaðir yfir hana og þar eftir gekk allt eins og i sögu. Það eru komnar ágætar brýr á aðrar ár og við gátum farið nokkuð greitt yfir þótt við stönzuðum oft til að skoða okkur um. Nú, svo var draumurinn búinn og við vorum aftur komnir til Reykjavíkur. Það er kanmski ekki rétt að segja að draumurinn hafi ver ið búinn því við eigum áreiðanlega eftir að dreyma um þessa ferð og tala um hana, rifja upp það sem gerðist. Þetta hefur verið óglevmanlegt ævintýr. Það er kannski eigingjarnt, en ég vildi óska þess að Ísland yrði aldrei fjölfarið ferðamannaland. Ykkar ósnortna náttúra er svo dásamleg að það ætti eiginlega að geyma hana handa þeim sem vilja leggja eitthvað á sig til að sjá hana. Og ég get ekki skilið við þetta án þess að minnast á fólkið sem var í einu orði sagt dásamlegt. Það var sama hvar við komum okkum var tekið af vinsemd og hjálpfýsi sem ég efast um að fyrirfinnist annars staðar. Ísland mun héðan í frá verða okkur sem hilling eða fagur draumur.”

Maico var stofnað af tveimur bræðrum, Otto og William Maisch og byrjaði að framleiða reiðhjól árið 1926 en fyrsta mótorhjól merkisins kom árið 1934 og var 98 rsm. Stærra 118 rsm hjól fylgdi í kjölfarið en stríðið kom í veg fyrir frekar framleiðslu allt til ársins 1947, þegar fyrsta fullhannaða Maico hjólið kom með eigin vél. Það hét M125 og fljótlega kom M200 og bæði hjólin urðu vinsæl í Þýskalandi. Á sjötta áratugnum fjölgaði hjólum frá Maico og má þar nefna Maico Taifun, Maico Mobil sem var yfirbyggt og Maicoletta sem var með skúterlagi. Sala minnkaði þegar fór að líða á áratuginn en það sem bjargaði Maico gegnum þá kreppur var samningur við Vestur-þýska herinn, sem keypti 10.000 eintök af M250B byggt á Blizzard hjólinu. Sá samningur gerði meira en það og kom fótunum undir Maico sem framleiðanda torfærumótorhjóla, en Maico var eitt þekktasta merkið í heimi torfæruhjóla á áttunda áratugnum.

Mótorhjólasafnið í Stubbeköbing

Syðst á Sjálandi, nánar tiltekið strax til vinstri eftir brúnna yfir Farö er staðsett merkilegt mótorhjólasafn í bænum Stubbeköbing. Safnið er tilkomið vegna söfnunar eins manns, Erik Nielsen að nafni sem safnaði mótorhjólum í kringum 1970. Hann ákvað árið 1976 að gefa bænum sínum safnið sem að lagði til hentugt húsnæði og loforð um að það yrðio þar um aldur og ævi. Árið 1983 var safnið stækkað til að bæta við útvarpssafni Benny Ahlburg og má þar meðal annars finna fyrsta hátalarann í heiminum, en það er önnur saga.

Um 170 mótorhjól er að finna á safninu en auk þeirra á safnið fjölda hjóla sem eru í endurgerð af sjálfboðaliðum, og gerð eru upp á öðrum stað í bænum. Alls á safni um 230 mótorhjól en auk þeirra á það 60 mótorhjólavélar sem eru flestar til sýnis á safninu. Loks eru 25 skellinöðrur einnig til sýnis. Af þeim 170 mótorhjólum sem eru til sýnis eru 11 mótorhjól sem framleidd voru í Danmörku. Við skulum skoða nokkur þeirra.

Verð fornhjóla heldur áfram að hækka

Það er ekki fyrir hvern sem er að gera upp fornhjól, hvað þá að kaupa eitt slíkt. Verð á fornhjólum hefur farið ört hækkandi undanfarin ár og einnig hefur verð varahluta hækkað samkvæmt því. Nú er svo komið að tengdir hlutir eins og gömul verkfæri, bensíndælur eða jafnvel olíubrúsar fara á óheyrilegar upphæðir og sýnist sitt hverjum. Um ástæður þess eru margar kenningar en líkleg ástæða er sú að sumir eiga meira af peningum en aðrir og eru tilbúnir að borga yfirverð fyrir eitthvað á uppboði sem fara myndi vel í sýningarskúr (Mancave) viðkomandi. Gott dæmi um slíkt er beyglaður olíbrúsi frá miðjum öðrum áratug síðustu aldar sem fór á rúma 18 þúsund dollara fyrir skömmu. Á brúsanum var mynd af 1915 árgerð Henderson sem eflaust hafði sitt að segja um verðið.

Það er kannski ekki úr vegi að skoða verðmæti mótorhjóla sem hafa verið til hérlendis og jafnvel eru til ennþá. Byrjum á nokkrum mótorhjólum frá upphafi mótorhjólaaldar á Íslandi. Greinarhöfundur á Indian Powerplus verkefni sem verið er að safna íhlutum í smán saman. Síðast þegar slíkt hjól var selt á Mecum uppboði fór það á 38.750 dollara eða 5,3 milljónir króna. The Motorcycle and Railroad Museum of Wisconsins gefur út biblíu á hvert sem inniheldur áætlað verðmæti mótorhjóla, en það er eitt virtasta ritið á þeim vettvangi. Þar er gott upprunalegt eintak af Indian Powerplus 1918 metið á 60 þúsund dollara eða 8,2 milljónir króna. Á Mótorhjólasafninu er varðveitt Henderson mótorhjól sem að Grímur Jónsson járnsmiður gerði upp frá grunni. Algengt er að slík hjól fari á 80-90 þúsund dollara eða 11-12 milljónir króna.

Greinarhöfundur á sjaldgæft Harley-Davidson Model BA frá 1929 sem verið er að gera upp, en slík hjól voru nokkuð sjaldgæf og fyrstu hjól Harley-Davidson til að vera seld með toppventlamótor. Aðeins 199 voru framleidd það árið og geta þau farið á 35 þúsund dollara ef þau kæmu á sölu samkvæmt biblíunni. Í íslenskum krónum gerir það tæpar fimm milljónir króna.

Vinsæl fornhjól hérlendis eru hjól eins og Honda CB 750 og CBX 1047. Svokölluð „Sandcast“ útgáfa 1969 árgerðar sem er fyrsta árgerð CB 750 kostar þar 40 þúsund dollara eða 5,5 milljónir króna. Honda CBX 1000 1979 er metið á 23 þúsund dollara en það er 3,2 milljónir króna en nokkuð er til af slíkum hjólum hérlendis. Dæmi um hjól sem hafa hækkað mikið í verði að undaförnu eru elstu gerðir Kawasaki ofurhjólanna. Tvígengishjólið H2 750 kom á markað árið 1972 og voru 23.570 eintök framleidd það árið. Slíkt hjól er metið á 18 þúsund dollara í dag eða 2,5 milljónir króna. Kawasaki Z1 900 kom ári einna og þau fara á 30 þúsund dollara sem gerir 4,1 milljón króna. Það er sama verð og BSA Gold Star 500 geta farið á svo óhætt er að segja að þau séu nokkuð eftirsótt. Meira að segja fyrstu árgerðir Suzuki GSX-R 1100 frá 1986 fara á 10.000 dollara eða 1.370.000 kr. og sama má segja um fyrstu árgerð vatnskælda 750 hjólsins frá 1993.

Miðað við hvað fornhjól og hlutir þeim tengdir fara fyrir háar upphæðir má segja að peningunum er vel varið í slíka hluti og þeir ávaxti sig vel. Það er þó ekki einfalt mál að selja hérlendis þar sem markaðurinn er smár og hætt við að einhverjir freistist til að selja úr landi, sem er synd fyrir okkar litla land.